Λογοτεχνικές Κριτικές

[antony07]

Αναδημοσιεύω από το blog του -εξαιρετικού- Νίκου Δήμου, έναν κατάλογο βιβλίων που διαμόρφωσαν τον δυτικό πολιτισμό τα νεότερα χρόνια:

ολλοί από σας μου ζητήσατε τον κατάλογο των "30 βιβλίων" που χρησιμοποιούσα στο μάθημα της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας.

Από τον Μεσαίωνα ως το 1950 αυτές είναι οι επιλογές μου (αυστηρά προσωπικές). Δεν είναι η λίστα που έδινα στους μαθητές μου – εκεί είχα αντικαταστήσει μερικά βιβλία, λόγω δυσκολίας:

1.Δάντης: Η Θεία Κωμωδία

2.Βοκκάκιος: Το Δεκαήμερο

3.Μονταίνι: Τα Δοκίμια

4.Ραμπελαί: Γαργαντούας

5.Θερβάντες: Δον Κιχώτης

6.Σαίξπηρ: Άπαντα

7.Ντε Φόου: Ροβινσώνας Κρούσος

8.Σουίφτ: Ταξίδια του Γκιούλιβερ

9.Βολτέρος: Καντίντ και άλλες ιστορίες

10.Γκαίτε: Φάουστ

11.Τζαίην Ώστεν: Περηφάνια και Προκατάληψη

12.Μπαλζάκ: Μπάρμπα Γκοριό ή οποιοδήποτε από την «Ανθρώπινη Κωμωδία»

13.Σταντάλ: Το κόκκινο και το μαύρο

14.Β. Ουγκώ: Οι Άθλιοι

15.Πόε: Διηγήματα

16.Φλομπέρ: Μαντάμ Μποβαρύ

17.Ντίκενς: Νταίηβιντ Κόπερφιλντ

18.Μοπασάν: Διηγήματα

19.Ντοστογέφσκυ: Δαιμονισμένοι (ή/και όποιο άλλο από τα 4 αριστουργήματα: Έγκλημα και Τιμωρία, Αδελφοί Καραμαζόφ, Ο Ηλίθιος)

20.Τολστόι: Πόλεμος και Ειρήνη ή/και Άννα Καρένινα).

21.Τσέχοφ: Διηγήματα

22.Μέλβιλ: Μόμπυ Ντικ

23.Ντίκινσον: Ποιήματα

24.Τουαίην: Χωκ Φιν

25.Φ. Κάφκα: Η Δίκη (ή/και Το Κάστρο)

26.Προυστ: Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο

27.Τζόυς: Οδυσσέας

28.Τόμας Μαν: Το μαγικό βουνό (ή/και Δόκτωρ Φάουστους, Μπούντενμπρουκς)

29.Ρ. Μούζιλ: Ο Άνθρωπος χωρίς Ιδιότητες

30.Τ. Σ. Έλιοτ: Ποιήματα.

Αυτά είναι τα τριάντα βιβλία που (νομίζω πως) ο κάθε καλλιεργημένος άνθρωπος θα έπρεπε να έχει διαβάσει. Όχι μόνο επειδή είναι τα καλύτερα - αλλά επειδή είχαν μεγάλη επιρροή και καθόρισαν την πορεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η επιλογή έγινε από την Ευρώπη, εκτός Ελλάδας. Στην Ευρωπαϊκή λογοτεχνία συγκαταλέγω και την Αμερικάνικη – μια και είναι η ίδια κουλτούρα.

Πηγή

Θα ήθελα να σχολιάσω τα εξής:

i) Αναφέρεται ως "Μονταίνι" ο Γάλλος φιλόσοφος Michel de Montaigne (είναι λίγο περίεργο στα ελληνικά-διαβάζεται ως Μοντέν με ν λαμιώτικο )

ii) Θα ήθελα να προσθέσω τους "Υπνοβάτες" του Χέρμαν Μπροχ, ένα βιβλίο που επηρέασε εξίσου την ευρωπαϊκή κουλτούρα περίπου όσο ο Οδυσσέας (του Τζόυς).

iii) (Γνώμη μου) Από την παραπάνω λίστα θα ξεχώριζα τον Οδυσσέα του Τζόυς (ως υπόδειγμα νεωτερικής γραφής), τον δόκτωρ Φάουστους (ως πολιτική αλληγορία), τον Άνθρωπο χωρίς Ιδιότητες (για το αδιέξοδο του σύγχρονου ανθρώπου), την Μαντάμ Μποβαρύ (για την ειρωνεία σε έναν τρόπο ζωής που κατακλύζεται από την μόδα και τα αστικά "πρέπει": είναι σύγχρονο πλέον-παρότι γράφτηκε το 1856.Τότε είχαν το lifestyle του Παρισιού, σήμερα έχουν το lifestyle του Hollywood...ποια η διαφορά; ), και τέλος το "Η αναζήτηση του Χαμένου Χρόνου", είναι ότι καλύτερο έχει γραφτεί ποτέ στην λογοτεχνία. Δεν νομίζω να μπορώ να γράψω ούτε περίληψη, ούτε σχολιασμό. Σε ένα τέτοιο μυθιστόρημα ο καθένας βλέπει κάτι διαφορετικό. Θα πρότεινα ανεπιφύλακτα να αφιερώσετε ένα καλοκαίρι για να το διαβάσετε (3000 σελίδες). Προσωπικά συγκλονίστηκα...

iv) Θεωρώ πως δεν είναι απαραίτητο κάθε άνθρωπος να έχει διαβάσει όλο τον κατάλογο για να θεωρείται "καλλιεργημένος". Ακόμα και ένα απ' αυτά μπορεί να δώσει πάαααρα πολλά πράγματα. Εδώ δεν μετράει η ποσότητα, σε καμία περίπτωση! Θέλω να πιστεύω πως σχεδόν όλοι έχουμε διαβάσει κάποιο από αυτά. Αν κάποιος θέλει να αρχίσει με κάτι εύπεπτο (ακα όχι βαρύ), θα πρότεινα την Μαντάμ Μποβαρύ ή το Μόμπυ Ντικ.

Περιμένω σχόλια, διαφωνίες, προτάσεις κλπ...

[Angeliki]

13.Σταντάλ: Το κόκκινο και το μαύρο

...ας αναδημοσιεύσω,λοιπόν, μερικές πληροφορίες για το σημαντικό αυτό έργο:

Περίληψη:

Ο Ιουλιανός Σορέλ,γιος ξυλουργού απ'το Βερριέρ,άνθρωπος ευαίσθητος όσο και φιλόδοξος,απεχθάνεται(όπως ο δημιουργός του, ο Σταντάλ),τη γαλλική επαρχία και αναζητά την τύχη του στην υψηλή κοινωνία του Παρισιού,για να καταλήξει στη λαιμητόμο.Θα μπορούσε να είχε μεγαλουργήσει ίσως στα στρατεύματα του Ναπολέοντα(το Κόκκινο),θρεμμένος καθώς ήταν με τα ιδανικά της δημοκρατίας.Σε μιαν εποχή,ωστόσο,που μόνον η Εκκλησία(το Μαύρο)παρέχει σ'ένα φτωχό και ταπεινής καταγωγής νέο τις δυνατότητες για κοινωνική αναρρίχηση, ο Σορέλ δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο, ακόμα και τον έρωτα, για να πετύχει.Μέσα από την ιστορία του Ιουλιανού Σορέλ,που συμπληρώνει στο πρόσωπό του όλες τις αντιφάσεις της εποχής του, το πραγματικό πάθος με την υποκρισία, το υπερήφανο ήθος του επαναστάτη με την ευελιξία του τυχοδιώκτη,ο Σταντάλ σκηνοθετεί τη γαλλική κοινωνία της εποχή της Παλινόρθωσης(1814-1830)

Απόσπασμα:

[...]Πολύ μικρός, είχε στιγμές γεμάτες από έκσταση. Τότε σκεπτόταν με ηδονή πως κάποια μέρα θα παρουσιαζόταν στις ωραίες γυναίκες του Παρισιού.Θα έκανε να τον προσέξουν με κάποια παράξενη πράξη.Και γιατί να μην τον αγαπήσει κάποια απ'αυτές ,όπως ο Βοναπάρτης,φτωχός ακόμα, αγαπήθηκε από την περίφημη κυρία ντε Μπωαρνέ;Από χρόνια ο Ιουλιανός δεν μπορούσε να περάσει ούτε μια ώρα ίσως της ζωής του χωρίς να συλλογιστεί πως ο Βοναπάρτης,ένας άσημος και φτωχός υπολοχαγός,κατάφερε να κατακτήσει όλον τον κόσμο με το σπαθί του[...]

Για το Συγγραφέα:

Ο Σταντάλ, ψευδώνυμο με το οποίο έμεινε στην ιστορία ο Henri Beyle,(1783-1842),έζησε μια πολυτάραχη ζωή, από τη γενέτειρά του Γκρενόμπλ στο Παρίσι,στη δεύτερη εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Ιταλία, στο Παρίσι πάλι, στην Αγγλία,στην Ιταλία.Στρατιωτικός,διπλωμάτης, κριτικός,μυθιστοριογράφος,γνώρισε από κοντά την εποχή του σ' όλη της την πνευματική και πολιτική περιπλοκή και συνέγραψε πολλά και ποικίλα έργα(τα Άπαντά του καλύπτουν 79 τόμους),βιογραφίες, κριτικές για την τέχνη και τη λογοτεχνία, διηγήματα,μυθιστορήματα, αυτοβιογραφικά κείμενα,ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν τα δύο αριστουργήματά του:τα μυθιστορήματα Το Κόκκινο και το Μαύρο(1830) και το Μοναστήρι της Πάρμας(1839)

Κατά τη γνώμη μου , δεν είναι πολύ ευκολοδιάβαστο,γιατί το στυλ γραφής είναι φυσικά "παλιομοδίτικο" και ο Σταντάλ(ως γνήσιος γάλλος ρεαλιστής/νατουραλιστής !)επιδίδεται σε εξαντλητικότατες περιγραφές και πλατιάζει καθυστερώντας την εξέλιξη της πλοκής.
Από λόγο-τεχνική άποψη δε με συγκίνησε, είναι όμως χρησιμότατο και πολύ επιμορφωτικό βιβλίο από ιστορική άποψη, μια και ο Σταντάλ σκιαγραφεί εξαιρετικά την πολιτικο-κοινωνική ατμόσφαιρα της εποχής του.

[antony07]

Και τώρα κάτι πιο εξωτικό: Beat λογοτεχνία.
Κίνημα που ξεκίνησε στην δεκαετία των 50's κυρίως στην Αμερική, με κύριους εκπροσώπους τους Τζακ Κέρουακ, Άλεν Γκίνσμπεργκ, Γουίλλιαμ Μπάροουζ και Γκρέγκορυ Κόρσο. Παρακμιακή, συχνά υβριστική και περιθωριακή λογοτεχνία ανακλά την σήψη της Αμερικάνικης κοινωνίας, και την απόγνωση των πνευματικών της ανθρώπων.
Παραθέτω κριτική από το πιο σημαντικό έργο του Μπάροουζ, το "Γυμνό Γεύμα".

Tο 1954 ο Oυίλιαμ Mπάροουζ γράφει το πρώτο σχέδιο του «Γυμνού γεύματος», με τίτλο «Interzone». Bρίσκεται στην Tαγγέρη, εθισμένος στην ηρωίνη, σε κατάσταση πλήρους παρακμής. Tο 1956 εισάγεται σε ειδική κλινική αποτοξίνωσης στο Λονδίνο και λίγο αργότερα, επιστρέφει στην αγαπημένη του Tαγγέρη για να συνεχίσει να επεξεργάζεται το ετερόκλητο, πολυσχιδές υλικό του «Γυμνού γεύματος». Oταν το 1957 δέχεται την επίσκεψη του Γκίνσμπεργκ και άλλων φίλων, στρώνονται όλοι στη δουλειά: μέσα σε δύο μήνες καθαρογράφουν περίπου 200 σελίδες από το μυθιστόρημα. Tον οριστικό τίτλο τον δίνει ο Kέρουακ: «Γυμνό γεύμα... Eκείνη η παγωμένη στιγμή που σταματάς για να κοιτάξεις τι βρίσκεται στην άκρη του πιρουνιού σου». Kαι, βέβαια, αυτό που βλέπεις δεν είναι καθόλου ωραίο.

Mια περίφημη δίκη

Tο 1959 ο Γάλλος εκδότης Zαν Γιροντιάς εκδίδει το βιβλίο σε 10.000 αντίτυπα, και το 1962 εκδίδεται στην Aμερική, όπου όμως, παρά τις 8.000 πωλήσεις, οι υπεύθυνοι του εκδοτικού οίκου Grove Press συλλαμβάνονται και όσα αντίτυπα έχουν απομείνει κατάσχονται από τις Aρχές. Tρία χρόνια αργότερα ξεκινά η περίφημη δίκη του «Γυμνού γεύματος». Aνάμεσα στους μάρτυρες υπεράσπισης ο Nόρμαν Mέιλερ. Στις 7 Iουλίου 1966, το Aνώτατο Δικαστήριο της Mασαχουσέτης αποφασίζει να επιτρέψει την κυκλοφορία του βιβλίου, και με την ιστορική αυτή απόφαση σημειώνεται το τέλος της λογοκρισίας στις HΠA, σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία.
Tο βιβλίο γίνεται θρύλος· μαζί με το «Στο δρόμο» του Kέρουακ και το «Oυρλιαχτό» του Γκίνσμπεργκ αποτελεί το «κλασικό τρίο» της μπιτ λογοτεχνίας. Tο 1991 ο Nτέιβιντ Kρόνενμπεργκ πραγματοποιεί μια παλιά του επιθυμία: να μεταφέρει το βιβλίο στον κινηματογράφο. Στόχος υπερφιλόδοξος, όπως αποδείχτηκε. O Kαναδός σκηνοθέτης ανατρέχει και σε άλλα βιβλία του Mπάροουζ (όπως τον «Eξολοθρευτή») για να φτιάξει ένα σενάριο που να «στέκει». Παρά τη γοητευτικά νοσηρή ατμόσφαιρα (και την εξαιρετική μουσική επένδυση του Xάουαρντ Σορ, με το εκπληκτικό σαξόφωνο του Oρνέτ Kόλμαν), το αποτέλεσμα είναι μάλλον κατώτερο του αναμενομένου...

«Θέατρο ωμότητας»

Tι είναι όμως αυτό που έκανε το «Γυμνό γεύμα» ένα από τα σημαίνοντα κείμενα της αμερικανικής λογοτεχνίας του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα; Kατ' αρχάς, θα πρέπει να πούμε ότι πρόκειται για το τρίτο βιβλίο του Mπάροουζ. Tα πρώτα δύο, το «Junky» (εκδ. Aπόπειρα) και το «Aδελφή» (εκδ. Πλέθρον), παρά τις μάλλον συμβατικές ρεαλιστικές δομές τους, ξεχωρίζουν χάρις στον οίστρο ενός προικισμένου αφηγητή, αλλά και τη βαθύτητα της σκέψης ενός άκρως διεισδυτικού συγγραφέα.
Στα βιβλία αυτά υπήρχαν ήδη οι εξωφρενικοί μονόλογοι, οι λεγόμενες «ρουτίνες» του κεντρικού χαρακτήρα Λι (ο οποίος πρωταγωνιστεί και στο «Γυμνό γεύμα»), που προαναγγέλλουν την ατμόσφαιρα και το πνεύμα των βιβλίων που θ' ακολουθούσαν στη συνέχεια, με πρώτο το ανά χείρας μυθιστόρημα.
Tο «Γυμνό γεύμα» είναι, λοιπόν, μια τομή στην πορεία του Mπάροουζ ως συγγραφέα και καθορίζει όλο το μετέπειτα έργο του σε όλα τα επίπεδα. Tην ίδια στιγμή, είναι ένα πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της εποχής «θέατρο ωμότητας», που σαν στόχο φαίνεται να έχει τη βίαιη αφύπνιση της συνείδησης του αναγνώστη. O Mπάροουζ φαίνεται να λέει: Πρέπει να τρομάξετε, να παγώσετε από τον τρόμο, αν θέλετε να συνεχίσετε να λέγεστε άνθρωποι.

Eφιαλτικό σύμπαν

Λειτουργώντας σαν ένα «όργανο καταγραφής», ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής Oυίλιαμ Λι μάς μεταφέρει σε έναν εφιαλτικό κόσμο, ο οποίος συντίθεται από μια σειρά σουρεαλιστικών κολάζ χωρίς καμία (σχεδόν) γραμμική αφήγηση, αποτυπώνοντας ακραίες ψυχικές καταστάσεις: από τη μία, έχουμε το παροξυσμικό όργιο ενός άρρωστου νου εγκλωβισμένου σε ένα κορμί που αποζητά με μανία την ηδονή και τον πόνο σε ίσες δόσεις· από την άλλη, έχουμε το ζοφερό όραμα ενός κόσμου κυριαρχημένου από υποχθόνιες δυνάμεις και αόρατους μηχανισμούς καταπίεσης του ατόμου και των ελευθεριών του.
Tο μεγαλύτερο αίτημα για εξέγερση, όμως, ο Mπάροουζ το εκφράζει ενάντια στην ίδια την πραγματικότητα, την πραγματικότητα της γλώσσας και των λέξεων, τη «στημένη» πραγματικότητα των στούντιο, μέσα από την οποία πλάθονται συνειδήσεις και καλουπώνεται η δημιουργική, ανατρεπτική σκέψη.
Σαράντα και πλέον χρόνια μετά την έκδοσή του, το «Γυμνό γεύμα» συνεχίζει να γοητεύει (όπως και η προσωπικότητα του συγγραφέα του), να μας θυμίζει ότι ο δημιουργός του είδε το μέλλον πολύ καθαρά, παρά τη σύγχυση των απωθητικών εικόνων που κατέγραψε, αλλά όχι να προκαλεί όπως άλλοτε.
H συγγενής με του Mπάροουζ παράνοια των μυθιστορημάτων του (σύγχρονού του) Tόμας Πίντσον μοιάζει να έχει περισσότερη θέση σήμερα, λογοτεχνική αξία, αλλά και πολιτική άποψη με φιλοσοφικό βάθος.
Eλειπε η ελληνική μετάφραση αυτού του «αμετάφραστου» βιβλίου, και η προσπάθεια του Γ. Γούτα ισοδυναμεί με άθλο, κυρίως για τη σοβαρότητα της προσέγγισής του στον μπαροουζικό γλωσσικό χάρτη.

Ηλίας Μαγκλίνης
Καθημερινή 27/7/2003

Δείτε και αυτό:

Beat Generation(wikipedia)
Εκεί θα βρείτε links για τους έκπροσώπους, τα έργα τους, και πολλά ακόμα.

[antony07]

Συνεχίζουμε με τον Οδυσσέα του James Joyce. Σημαντικότατο έργο, παρόλο που είναι εκτενές και δυσπρόσιτο. Μιλάμε για έναν τόμο 800 περίπου σελίδων που περιγράφει μια μέρα από την ζωή ενός ανθρώπου.
Ο Τζόυς εγκαινίασε ένα νέο είδος γραφής, μια εκτύπωση της "αφιλτράριστης" σκέψης, που βρίσκεται ανάμεσα στον ελεύθερο συνειρμό και το όνειρο.
Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος σε μετάφραση του Σωκράτη Καψάσκη, που απέσπασε το '92 το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης. Παραθέτω από το οπισθόφυλλο:

Ο Οδυσσέας είναι ο απολογισμός μιας μοναδικής μέρας, της 16 Ιουνίου 1904. Ο χώρος είναι συγκεκριμένος, το Δουβλίνο. Ένας πολίτης αυτής της πόλης, ο Λεοπόλδος Μπλούμ, ξυπνάει το πρωι και φεύγει για τη δουλειά του. Οι κοινωνικές, οι επαγγελματικές και οι συναισθηματικές υποχρεώσεις του καθυστερούν την επιστροφή του μέχρι τις πρώτες ώρες της επόμενης ημέρας. Αυτή η αργοπορία επιστροφής δεν συνιστά τη μοναδική ομοιότητα με το αρχαϊκό του πρότυπο. Ο Λεοπόλδος Μπλουμ περνάει μέσα από μια αντιστοιχία περιπετειών ανάλογων με εκείνες του Οδυσσέα. Το κατέβασμα στον ’δη βρίσκει την αντιστοιχία του στη μετάβαση του Μπλουμ στο νεκροταφείο, το οποίο επισκέπτεται συνοδεύοντας στην τελευταία του κατοικία ένα φίλο που πέθανε απροσδόκητα. Το νησί του Αιόλου βρίκει την αντιστοιχία του στα γραφεία μιας εφημερίδας όπου φυσάνε όλοι οι άνεμοι. Οι Σειρήνες είναι τα κορίτσια του μπαρ του Ξενοδοχείου Όρμοντ, στο οποίο καταφεύγει ο Μπλουμ για ένα καθυστερημένο γεύμα και ακούει από τη διπλανή αίθουσα μερικούς φίλους να τραγουδοούν με τη συνοδεία του πιάνου. Η σπηλιά του Κύκλωπα είναι το μπαρ Μπάρνεϋ Κίερναμ, όπου συχνάζει κάποιος φανατικός εθνικιστής που κατανομάζεται ως Πολίτης και που διακηρύσσει τη μισαλλοδοξία του απέναντι σε καθετί που δεν είναι ιρλανδέζικο και που προκαλεί ένα μικρής έκτασης πογκρόμ στον Μπλουμ ο οποίος είναι εβραϊκής καταγωγής. Η Κίρκη είναι ένα πορνείο της νυχτερινής πόλης, το οποίο επισκέπτεται ο Μπλουμ για να βοηθήσει ένα μσοπεθαμένο νεαρό που συνάντησε πριν λίγο και που νιώθει για αυτόν ένα ισχυρό αίσθημα πατρικής φροντίδας. Η δράση είναι ελάχιστη, όμως η τεχνική του "εσωτερικού μονόλογου" που επινοεί ο συγγραφέας για την έκθεση της αφήγησης του, του παρέχει τη δυνατότητα να σχολιάσει με ακρίβεις και με λεπτομέρειες όλο το πλέγμα των σχέσεων των προσώπων που λαμβάνουν μέρος σε αυτό το σε μικρογραφία έπος. Ο μεσήλικας κύριος Μπλουμ, καθώς και ο νεαρός Στήβεν Ντένταλους ( που παίζει τον ρόλο του ομηρικού Τηλέμαχου), ανασυνθέτουν και επανεξετάζουν μέσα στους συλλογισμούς τους όλα τα προβλήματα, που θίγει και ο Έλληνας ποιητής. Το ενδιαφέρον του σύγχρονου αναγνώστη εστιάζεται τόσο στις ομοιότητες του μύθου όσο και στις διαφορές και στις ανατροπές του, οι οποίες ρον βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων κατ'αρχήν για μια σύγκριση του κόσμου ας με τον κλασσικό κόσμο και δεύτερον για την ανίσχευση της ηθικής και πνευματικής πορείας του σύγχρονου κόσμου μας μέσα στον οποίο ζούμε.

Άλλα βιβλία του είναι το "Πορτρέτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία", "Οι Δουβλινέζοι" και το τελευταίο του "Finnegan's Wake", που δυστυχώς δεν κυκλοφορεί μεταφρασμένο στα ελληνικά.

Είναι αξιοσημείωτο (δλδ έχει πλάκα) το γεγονός ότι στο Finnegan's Wake πρωτοεμφανίστηκε η λέξη quarks ,την οποία δανείστηκαν οι Φυσικοί για να ονομάσουν τα γνωστά σωμάτια.

[Angeliki]

Σχετικά με το θρυλικό μυθιστόρημα του Τζορτζ Όργουελ: "1984-Ο Μεγάλος Αδελφός":

Με τη δράση τοποθετημένη στο μελλοντικό τότε έτος 1984, καθώς διαγράφεται η πορεία ενός μεσαίου διοικητικού στελέχους προς την πλήρη φυσική και κυρίως πνευματική εκμηδένιση σκιαγραφείται αριστουργηματικά όσο και εφιαλτικά το ολοκληρωτικό αστυνομικό κράτος όπου τα πάντα εξελίσσονται υπό την παρακολούθηση του Μεγάλου Αδελφού .
Το ολοκληρωτικό καθεστώς του Μεγάλου Αδελφού, παρατηρώντας τους πάντες και τα πάντα μέσα από αμέτρητες διαδραστικές τηλεοθόνες,ασκεί τον απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις.
Όλα προσαρμόζονται στη μία και μοναδική αλήθεια, αυτή που πρεσβεύει το Κόμμα,ο μόνος αλάθητος μηχανισμός,του οποίου προσωποποίηση είναι ο Μεγάλος Αδελφός.Όλα, ακόμα και το παρελθόν:όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει και το μέλλον,και όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν.
Το έγκλημα της σκέψης είναι το θανάσιμο αμάρτημα.Γι'αυτό πρέπει να εξαλειφθεί οτιδήποτε οδηγεί στη διάπραξή του: ελευθερία, γλώσσα, ανθρώπινα αισθήματα.Και όποιος υποπέσει σε έγκλημα σκέψης πρέπει να οδηγηθεί στο θάνατο αναμορφωμένος:θα πεθάνει αγαπώντας το Μεγάλο Αδελφό.
Όταν ο Όργουελ έγραφε το βιβλίο του, το 1984 ήταν μέλλον.Σήμερα είναι παρελθόν.Αλλά, μετά από το έργο αυτό, το πραγματικό 1984 θα είναι πάντα μια χρονιά του μέλλοντος, η πρώτη ενός ζοφερού μιλένιουμ που απειλεί την ανθρώπινη ιστορία.Ένα συγκλονιστικό αντι-ουτοπικό μυθιστόρημα,σήμα κινδύνου για τον ολοκληρωτισμό, που επηρέασε όσο λίγα βιβλία τη σκέψη της εποχής μας.

Μεγαλοφυές. Εθιστικό. Αριστοτεχνικό.Ένα από τα μεγαλύτερα βιβλία του 20ου αι, το 1984 διαβάστηκε σαν μανιφέστο και θαυμάστηκε σαν προφητεία...

για το συγγραφέα:

Ο Τζωρτζ Όργουελ,(ψευδώνυμο του Έρικ Άρθουρ Μπλαιρ) γεννήθηκε στο Μοντιχάρι της Ινδίας το 1903,γιος κατώτερου αξιωματούχου της διοίκησης.Η οικογένειά του επέστρεψε στην Αγγλία το 1911.
Τα χρόνια 1917-1921 σπούδασε υπότροφος στο Ήτον, οπότε και πρωτοδημοσίευσε κείμενά του σε περιοδικά. Το 1922 διορίστηκε αξιωματούχος στην αστυνομία της Βιρμανίας, απ'όπου παραιτήθηκε έξι χρόνια μετά,αμφισβητώντας το ρόλο του στην αποικιακή διοίκηση την οποία το ντόπιο στοιχείο δεν αποδέχθηκε ποτέ.Έκτοτε έζησε για καιρό φτωχική ζωή στο Παρίσι και το Λονδίνο,αλλάζοντας περιστασιακά επαγγέλματα και συναναστρεφόμενος περιθωριακούς.Επρόκειτο για μια συνειδητά από μέρος του απόρριψη του αστικού τρόπου ζωής,που συνοδεύτηκε από την πολιτική του ωρίμανση: ο ίδιος χαρακτήριζε τον εαυτό του αναρχικό.
Τα βιβλία του Απένταρος στο Παρίσι και το Λονδίνο (1933),Μέρες της Βιρμανίας(1934),Η κόρη του ιερωμένου(1935)και Ο δρόμος προς την αποβάθρα του Γουίγκαν(1937) δίνουν το χρονικό αυτής της περιόδου και καταγράφουν την εξέλιξη των ιδεών του.
Από τις κορυφαίες στιγμές της ζωής του ήταν η συμμετοχή του στον Ισπανικό εμφύλιο.Στρατευμένος αρχικά στη δημοκρατική πολιτοφυλακή,πολέμισε και τραυματίστηκε για να συγκρουστεί αργότερα με τους κομμουνιστές.Στο βιβλίο του Πεθαίνωντας στην Καταλωνία(1938) αποτύπωσε μοναδικά τις εμπειρίες και τη δράση του.
Με την έκρηξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου τοποθετήθηηκε διευθυντής της Ινδικής Υπηρεσίας του BBC απ'όπου αποχώρησε το 1943. Λογοτεχνικός συντάκτης, εν συνεχεία, στην εφημερίδα Tribune, διαμόρφωσε παραπέρα τις πολιτικές του θέσεις σε σοσιαλιστική κατεύθυνση, διαφοροποιημένος ωστόσο από την επίσημη γραμμή των Εργατικών.Στην περίοδο αυτή ανήκουν μερικά από τα καλύτερα δικίμιά του.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έγραψε τα δύο βιβλία στα οποία οφείλει τη μεγαλύτερη φήμη του.Το 1944 ολοκλήρωσε τη Φάρμα των Ζώων ,πολιτική αλληγορία εμπνευσμένη από τη Ρωσική Επανάσταση και τη σταλινική περίοδο του Ρωσικού καθεστώτος.Το βιβλίο τον έκανε πλούσιο και διάσημο.Το 1949 κυκλοφόρησε το τελευταίο του έργο, το περίφημο Χίλια Εννιακόσια Ογδόντα Τέσσερα, κορυφαία στιγμή του συγγραφέα και πολιτικού στοχαστή Όργουελ.
Ο Τζωρτζ Όργουελ πέθανε τον Ιανουάριο του 1950 σε νοσοκομείο του Λονδίνου, σε ηλικία 47 ετών.

...και λίγα λόγια για τη Φάρμα των Ζώων :

Σ'ένα αγρόκτημα τα ζώα επαναστατούν και ανατρέπουν την καταπιεστική εξουσία του ανθρώπου. Τη διοίκηση αναλαμβάνουν τα γουρούνια,που φαίνοονται ικανότερα από τα άλλα ζώα. Η νέα εξουσία δεν αργεί να αποδειχτεί το ίδιο κακή ή ακόμα χειρότερη από την προηγούμενη. Κυρίως γιατί εξαφανίζει τις ικανότητες για αντίδραση...
Η αλληγορία του Τζωρτζ Όργουελ έχει για πρωταγωνιστές της τα ζώα, όπως αυτές του Αισώπου.Η Φάρμα των Ζώων, που έκανε το συγγραφέα της παγκόσμια γνωστό, είναι σάτιρα των ολοκληρωτικών καθεστώτων και κυρίως κριτική του σταλινικού φαινομένου.Είναι η καυστική απεικόνιση της νέας ελπιδοφόρας ηγεσίας που, μόλις έρθει στην εξουσία, γίνεται ό,τι και οι προηγούμενες.

[antony07]

Το η "ζωή είναι αλλού" του Μίλαν Κούντερα (γαλλοτσέχου συγγραφέα) αποτελεί εξαιρετικό βιβλίο, γραμμένο στο ιδιότυπο στυλ του Μίλαν Κούντερα, που ανακλά το αδιέξοδο των ανθρώπινων συναισθημάτων.

Η ζωή είναι αλλού γράφτηκε στα τσέχικα το 1969, αλλά λόγω των πολιτικών συνθηκών που επικρατούσαν τότε στην Τσεχοσλοβακία πρωτοκυκλοφόρησε σε γαλλική μετάφρασση στο Παρίσι το 1973, από τις εκδόσεις Gallimard.

«Όλη του η ζωή ήταν απλώς μια ατέλειωτη αναμονή μέσα σ' έναν εγκαταλειμμένο τηλεφωνικό θάλαμο μπροστά στο ακουστικό ενός τηλεφώνου απ' το οποίο δεν μπορούσε να τηλεφωνήσει πουθενά». Ωστόσο βγαίνει από εκεί, κυρίως χάρη στην ποίηση. Γιατί είναι ποιητής. Τον έχρισε πρώτα η μητέρα του, που σκηνοθετεί από πριν τη ζωή του, και τον βαφτίζει Γιάρομμιλ, «που σημαίνει αυτός που αγαπάει την άνοιξη ή αυτός που τον αγαπάει η άνοιξη». Ο Γιάρομιλ μεγαλώνει, κουβαλώντας σαν σημάδι στο μέτωπο τη μητρική αγάπη, αυτήν «που απωθεί τη συμπάθεια των συμμαθητών», στο σχολέιο, απέραντα μόνος, αδέξιος με τα κορίτσια. Και αναζητεί απεγνωσμένα την ωρίμανσή του και την αναγνώριση, από την ποίηση, αλλά πιο πολύ από τη ζωή. Έτσι, αρπάζεται από την εποχή, τα πρώτα κομμουνιστικά χρόνια στην Τσεχοσλοβακία -όπου βαδίζει και αυτός, ακολουθώντας την κοινή άλλωστε ανθρώπινη μοίρα, μέσα στην ομίχλη, όπως το διατυπώνει ο ίδιος ο Κούντερα στις υστερότερες Προδομένες διαθήκες του.
Μέσα στην ομίχλη ο Γιάρομιλ δεν γίνεται απλώς εκφραστής της νέας εποχής και του καθεστώτος, αλλά φτάνει να γίνει καταδότης. Γιατί πάντα αναζητεί τη ζωή, που όμως είναι πάντοτε αλλού από εκεί που την αναζητεί αυτός. Έτσι όπως ήταν αλλού και για τον Σέλλεϋ, τον Ρεμπώ, τον Λέρμοντοφ, τον Μαγιακόφσκι.
Παιδική ηλικία, μητρότητα, επανάσταση, η ίδια η ποίηση, αξίες ταμπού, διαβρώνονται μεθοδικά από την ειρωνική ματιά και το χιούμορ του Κούντερα, χωρίς όμως να λείπει η τρυφερότητα, ακόμα και η συγκίνηση, έτσι όπως τις γεννά η βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης μοίρας που διακρίνει όλο το έργο του συγγραφέα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

[antony07]

"Οι λέξεις" (Les mots) του Jean-Paul Sartre, είναι από τα πιο σημαντικά και "δουλεμένα" έργα του προηγούμενου αιώνα.
Πυκνότατο, ευφυές, γεμάτο συμβολισμούς και νοήματα (σχεδόν σε κάθε....λέξη ), αποτελεί αυτοβιογραφία του συγγραφέα, με σκοπό να δείξει το πως μέσα από την ανάγνωση και την γραφή, ανακάλυψε την Ύπαρξη, με την οποία συνδιαμόρφωσε την γνωστή φιλοσοφική θεωρία, τον Υπαρξισμό (existentialisme).

Άρχισα τη ζωή μου όπως θα την τελειώσω: ανάμεσα στα βιβλία. Στο γραφείο του παππού μου υπήρχαν παντού βιβλία· το ξεσκόνισμά τους απαγορευόταν, εκτός από μια φορά το χρόνο, τον Οκτώβριο πριν ανοίξουν τα σχολεία. Δεν ήξερα ακόμη να διαβάζω και σεβόμουν ήδη αυτές τις όρθιες πέτρες· κάθετες ή κεκλιμένες, στριμωγμένες σαν τούβλα στα ράφια της βιβλιοθήκης ή μεγαλοπρεπώς και απλόχωρα τοποθετημένες, σαν αλέες από μενίρ· ένιωθα ότι η ευημερία της οικογένειά μας εξαρτιόταν από αυτές. [...] Ξεφάντωνα σε ένα μικροσκοπικό τέμενος, περιτριγυρισμένο από ογκώδη, αρχαία μνημεία που με είχαν δει να γεννιέμαι, που θα με έβλεπαν να πεθαίνω και των οποίων η σταθερότητα μου εγγυώνταν ότι το μέλλον θα ήταν τόσο ήρεμο όσο και το παρελθόν. [...] Τα βιβλία μο ήταν τα πουλιά και οι φωλιές μου, τα κατοικίδια ζώα μου, ο στάβλος και η εξοχή μου· η βιβλιοθήκη ήταν το σύμπαν παγιδευμένο σ' έναν καθρέφτη· είχε τον ατελείωτο πλούτο, την ποικιλία, το απρόβλεπτο.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Οταν, το 1964, ο Ζαν-Πολ Σαρτρ δημοσίευσε τις Λέξεις, οι ανά τη γη θαυμαστές και φίλοι του έργου του αλλά κι ένας ολόκληρος κόσμος που παρακολουθούσε με άσβεστο ενδιαφέρον το βίο και την πολιτεία του ρηξικέλευθου συγγραφέα και φιλόσοφου, βρέθηκαν μπροστά σε ένα συναρπαστικό, αυτοβιογραφικό αφήγημα που έθετε με νέους και επεξεργασμένους όρους τη σχέση ανάμεσα στη γλώσσα και την πραγματικότητα, μέσα από μία διεισδυτική και λεπτομερή ανάλυση του παιδικού βιώματος: Στους καλπασμούς της φαντασίας ήθελα να αγγίξω την πραγματικότητα. Και παρακάτω: Επειδή είχα ανακαλύψει τον κόσμο μέσα από τη γλώσσα, θεωρούσα ότι η γλώσσα ήταν ο κόσμος. Ο συγγραφέας που είχε σφραγίσει τη μεταπολεμική συνείδηση με το δημόσιο και θαρραλέο έλεγχο των προσωπικών του τοποθετήσεων, των φιλοσοφικών και των πολιτικών, ένας από τους πρωτεργάτες της έννοιας της στρατευμένης λογοτεχνίας στη Δύση που είχε εγκαλέσει δημόσια τον ίδιο του τον εαυτό και τη στάση του στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα της εποχής, γύριζε στην παιδική του ηλικία, οπλισμένος με τον οξυδερκή μεγεθυντικό του φακό, για να ανιχνεύσει τη δύσκολη και αντιφατική διαδρομή που είχε διαμορφώσει τη συνείδησή του. Για τους Γάλλους της δεκαετίας του '60 ο Σαρτρ αποτέλεσε το πρότυπο της πνευματικής εντιμότητας. Ηταν ο γενναίος διανοητής που δεν δίσταζε να αναθεωρεί δημόσια τα του βίου και της πολιτείας του. Είναι αλήθεια ότι ο Σαρτρ είχε αναγάγει τη δημόσια αυτοκριτική σε λειτούργημα, πράγμα που του στοίχισε πολλές επικρίσεις, για ελαφρότητα κ.τ.λ. και τη δυσπιστία μεγάλου μέρους της αριστερής διανόησης. Δεν είναι τυχαίο ότι Οι Λέξεις άρχισαν να γράφονται το 1953, έναν χρόνο μετά την προσέγγισή του στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα και τη Σοβιετική Ενωση, που προκάλεσαν τη βίαια αντιπαράθεση και την οριστική ρήξη του με τον Αλμπέρ Καμί. Οι σχέσεις αυτές θα διακοπούν μετά το 1956, δηλαδή μετά την ουγγρική εξέγερση. Και δεν είναι επίσης τυχαίο ότι ολοκληρώνει και δημοσιεύει τις Λέξεις, το 1964, δηλαδή, μετά την ενεργό συμμετοχή του στο κίνημα ενάντια στον Πόλεμο της Αλγερίας. Την ίδια χρονιά, Οι Λέξεις του χάρισαν το βραβείο Νόμπελ για τη λογοτεχνία, το οποίο και απέρριψε με μία πολύκροτη για την εποχή εκείνη τοποθέτηση που προκάλεσε πολυάριθμες κλήσεις και αντεγκλήσεις, ξαναθέτοντας το ζήτημα της στρατευμένης λογοτεχνίας και διανόησης και τη σχέση τους με την κάθε μορφή εξουσίας.
Από εκεί και ύστερα, η ανάμειξή του στα πολιτικά πράγματα του καιρού του γίνεται όλο και πιο έντονη : το 1966 συμμετέχει στο Δικαστήριο Russel, το οποίο ερευνά τα εγκλήματα των Αμερικανών στον Πόλεμο του Βιετνάμ· το 1968, υποστηρίζει το κίνημα του Μάη, και τάσσεται με το μέρος ακροαριστερών και κυρίως μαοϊκών ομάδων, φθάνοντας σε σημείο να αποκηρύξει μετά βδελυγμίας το «σταλινικό» του παρελθόν, αυτομαστιγωνόμενος δημόσια στο κατάμεστο αμφιθέατρο της Σορβόνης, κάτω από τις κόκκινες σημαίες και τα σφυροδρέπανα και υπό τα γιουχαΐσματα των επαναστατημένων φοιτητών.
Με την έννοια αυτή Οι Λέξεις αποτελούν, συν τοις άλλοις, τον ακρογωνιαίο λίθο της νέας πολιτικής του ηθικής. Ο διανοούμενος, ο άνθρωπος που γεννήθηκε μέσα στα βιβλία και διαμορφώθηκε από αυτά, δίνεται ολόκληρος στην «πράξη», περνάει σε μία πραγματικότητα δίχως σκιές και αμφισβητήσεις. Αποχαιρετώντας με τις λέξεις τον εαυτό του που παγιδεύτηκε μέσα σ' αυτές, απελευθερώνεται, και γίνεται ο τρομοκράτης, διευθυντής της εφημερίδας «Απελευθέρωση» («Liberation»), το 1973. Τη διαδρομή την υποπτεύεται από το 1953. Γράφει στις Λέξεις:
Πάσχιζα με ένα ψυχρό πάθος να παραμορφώσω την κλίση μου, εμποτίζοντάς τη με τα παλιά μου όνειρα. Δεν υποχώρησα μπροστά σε τίποτε: διαστρέβλωσα τις ιδέες, παραποίησα το νόημα των λέξεων, αποκόπηκα από τον κόσμο φοβούμενος νέες, κακές συναντήσεις και συγκρίσεις. Τη νηνεμία της ψυχής μου τη διαδέχτηκε η ολική και διαρκής επιστράτευση: έγινα στρατιωτική δικτατορία.
Πυκνό και γοητευτικό αφήγημα, οι Λέξεις επιδέχονται πολλαπλές αναγνώσεις. Υπάρχει εδώ, πρώτα και κύρια, το αυτοβιογραφικό στοιχείο με τους χώρους και τα πρόσωπα που το συναπαρτίζουν και αναφέρεται στα πρώτα παιδικά χρόνια μέχρι την ηλικία των 12 ετών, όταν η μητέρα ξαναπαντρεύτηκε και έφυγε από το πατρικό σπίτι: η καταγωγή, η σύντομη αλλά πυκνή αναφορά στο ιστορικό των δύο οικογενειών, των Σβάιτσερ (ο Σαρτρ είναι μικρανιψιός του μεγάλου Αλμπερτ Σβάιτσερ) και των Σαρτρ. Ο νεκρός πατέρας -ο πατέρας του Σαρτρ είχε πεθάνει όταν ακόμα ο μικρός Ζαν-Πολ ήταν έξι μηνών- η καθοριστική φυσιογνωμία του διανοούμενου παππού Καρλ Σβάιτσερ, η δύσπιστη και συγκρατημένη γιαγιά Λουίζ, η Μαμί, το αδιάσπαστο ζεύγος Καρλεμαμί για το νεαρό εγγονό, η όμορφη νεαρή χήρα μαμά του, που ζούσε σαν οικότροφη στο πατρικό σπίτι μαζί με το πανέμορφο και προικισμένο μωρό με τις ξανθές μπούκλες που υπήρξε κάποτε ο μικρούλης Ζαν-Πολ, και τα βιβλία, τα άπειρα βιβλία που κατέκλυζαν το σπίτι, η πρώτη επαφή, πρώιμη πάντοτε, με την ανάγνωση και, λίγο αργότερα με τη γραφή.

Γράφω: πιάνω τα πράγματα ζωντανά στην παγίδα των λέξεων.

Τα βιβλία θ' αντικαταστήσουν σιγά σιγά τον κόσμο και την πραγματικότητα: Αρχισα τη ζωή μου όπως θα την τελειώσω: ανάμεσα στα βιβλία. Μέσα από την ανάγνωση και τη γραφή, το προνομιούχο παιδί θα επιχειρήσει την αναμέτρησή του με τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο.
Μια δεύτερη ανάγνωση, ψυχαναλυτικής προσέγγισης, αναδύεται επίσης μέσα από το κείμενο. Εδώ πρωταγωνιστούν κρυφά δύο από τους πνευματικούς αντιπάλους του συγγραφέα, ενάντια στους οποίους εκείνος είχε ξιφουλκήσει επανειλημμένα στο παρελθόν: ο Προυστ και ο Φρόιντ. Εχουμε ένα πανέμορφο ξανθό μωρό με μεγάλα γαλανά μάτια, το οποίο, με το πρώτο ψαλίδι που θα κόψει τις ωραίες του μπούκλες, αποδεικνύεται ένα ασχημούτσικο αγοράκι, με έντονο στραβισμό. Το παιδί-θαύμα που είχε μάθει μόνο του να διαβάζει πριν από τα τέσσερά του χρόνια, αποδεικνύεται ένας μέτριος μαθητής στις πρώτες του σχολικές προσπάθειες. Ο ακάματος πενταετής συγγραφέας έρχεται δεύτερος σ' ένα λογοτεχνικό διαγωνισμό. Η αγωνιώδης αναζήτηση του εαυτού μέσα από τους αλλεπάλληλους ναρκισσιστικούς καθρέφτες που στήνει μπροστά του ο ασφαλής κόσμος της γλώσσας, οι ταυτίσεις με τα πολλαπλά αναγνώσματα και τα πρόσωπα που κατασκευάζει ο ίδιος μέσα από τη γραφή, μαζί με τον αμέριστο ενθουσιασμό που προκαλούσαν οι πρώιμες επιδόσεις του στον παππού και το περιβάλλον του σπιτιού ενίσχυσαν στο παιδί-θαύμα την αίσθηση μιας τρικλίζουσας παντοδυναμίας, που κινδύνευε ανά πάσα στιγμή να γκρεμιστεί μέσα από την επαφή της με τον «πραγματικό κόσμο». Από εδώ και η καθήλωση του παιδιού θαύματος στην παντοδυναμία του «θείου δώρου», του «θείου βρέφους» που ήταν για τους παππούδες και την ωραία του μαμά. Και ταυτόχρονα μια ισχυρή αυτοκριτική διάθεση - παρόρμηση, με έντονο ναρκισσιστικό χαρακτήρα και αυτή.
«Για μένα, το κυριότερο ζήτημα ήταν αυτό της ειλικρίνειας. Στην ηλικία των εννέα ετών βρισκόμουν από τη μία της πλευρά. Αργότερα βρέθηκα για τα καλά, στην άλλη».
Ωστόσο, η αφήγηση του οικογενειακού-παιδικού μυθιστορήματος, που ολοκληρώνει ο πενηντάχρονος πια συγγραφέας, εμπεριέχει το προφητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τον παντοδύναμο νάρκισσο:
Πόσο σκοτεινά είναι εδώ! Το χρυσούλι μου θα χαλάσει τα ματάκια του, θυμάται να του λέει η ωραία του μαμά, και εκείνος να της απαντάει: Θα μπορούσα να γράφω ακόμη και στο σκοτάδι.
Και συμπεραίνει: Είχα πληροφορήσει το έτος 3000 για τη μελλοντική αναπηρία μου. Πράγματι προς το τέλος της ζωής μου, πιο τυφλός ακόμη κι από ό,τι ήταν ο Μπετόβεν κουφός, θα κατασκεύαζα ψηλαφώντας το τελευταίο μου δημιούργημα...
Πράγματι, τα τελευταία του κείμενα θα αρχίσει να τα γράφει ημίτυφλος, για να καταλήξει, ολότελα τυφλός, να τα υπαγορεύει στο γραμματέα του Μπενί-Λεβί...

ΕΙΡΗΝΗ ΛΕΒΙΔΗ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/08/2004

[antony07]

Ηρόστρατος (Η αναζήτηση της αθανασίας) του Φερνάντο Πεσσόα

Είναι γενικώς αποδεκτό ότι η ιδιοφυΐα δεν αναγνωρίζεται στη εποχή της γιατί έρχεται σε αντίθεση με αυτήν, τίθεται όμως το ερώτημα γιατί αναγνωρίζεται απο τις επερχόμενες γενιές. Το διαχρονικό έρχεται σε αντίθεση με όλες τις εποχές, καθώς τα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης εποχής είναι αναγκαστικά συγκεκριμένα, γιατί λοιπόν μια ιδιοφυΐα, η οποία εξ ορισμού καταγίνεται με διαχρονικές και σταθερές αξίες, να τυγχάνει ευνοϊκότερης υποδοχής σε μία εποχή αντί σε μία άλλη; Στην ίδια την πράξη της συγγραφής του εν λόγω έργου, ο Πεσσόα βλέπει άλλη μια απόδειξη της ανικανότητάς του να πετύχει ό,τι διακαώς επιθυμούσε: τη δημιουργία ενός συνεκτικού και ολοκληρωμένου κειμένου. Ωστόσο αυτή ακριβώς η αποσπασματικότητα, έκφραση της "θεμελιώδους κενότητας" της σύγχρονης εποχής, είναι που τελικά του χάρισε αυτό που ήταν μάλλον βέβαιος ότι θα κατακτούσε: την αθανασία. Γράφοντας, προς το τέλος του Ηρόστρατου: "Θα εμφανιστεί ένας μεγάλος ποιητής που θα επικαλεστεί την αιωνιότητα - ένας τεχνίτης, μία αυθεντία του πνεύματος, στο έργο του οποίου θα καθρεφτίζεται η "ιδιοφυία" της εποχής", ο Πεσσόα προφανώς αναφέρεται στον εαυτό του. Και δικαίως.
Από το οπισθόφυλλο

ΚΡΙΤΙΚΗ

Με ποιον τρόπο περνάει το έργο τέχνης στη σφαίρα της αιωνιότητας; Τι είναι εκείνο που αποσπά το συγγραφέα από το στενό πλαίσιο της εποχής του και τον παραδίδει στην αθανασία; Και τι οφείλει να κάνει κανείς (αν μπορεί όντως να κάνει κάτι σε μια τόσο δύσκολη υπόθεση), προκειμένου να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την επικράτηση και την καθιέρωσή του μέσω μιας ακατάλυτης καλλιτεχνικής μορφής; Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα στα οποία προσπαθεί να απαντήσει στον Ηρόστρατο ο πολύς Φερνάντο Πεσόα, που κατόρθωσε στις αρχές του 21ου αιώνα να υπερβεί τον ορίζοντα της πορτογαλικής λογοτεχνίας και να εξασφαλίσει την παγκόσμια αποδοχή και φήμη, με ένα έργο το οποίο όσο ζούσε έμεινε κατά το μεγαλύτερο μέρος του φυλαγμένο σ' ένα μπαούλο. Ο Ηρόστρατος, τον οποίο έχει μεταφράσει υποδειγματικά ο Χάρης Βλαβιανός, είναι ένα δοκίμιο με αποσπασματικό χαρακτήρα και ιδιαίτερα χαλαρή δομή. Ο Πεσόα, που γράφει εδώ στα αγγλικά, τη δεύτερη γλώσσα του, νιώθει σπανίως την ανάγκη να αποδείξει τους ισχυρισμούς του, ενώ λίγο τον ενδιαφέρει και η διατήρηση μιας σταθερής συνέχειας στη σκέψη του. Οι θέσεις του εκφράζονται αποφθεγματικά, χωρίς αναλυτικά επιχειρήματα και συστηματική διαπραγμάτευση. Είναι, παρ' όλα αυτά, θέσεις ενός συγγραφέα ο οποίος, μολονότι φλέγεται (αρπάζει κυριολεκτικά φωτιά) για την υστεροφημία του, έχει την ευφυΐα, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Richard Zenith στο επίμετρό του (μεταφρασμένο εκ του πορτογαλικού σε αβίαστα ελληνικά από τη Μαρία Παπαδήμα), να μετατρέπει τη μεγαλομανία του σε στοχαστικό λόγο.

Ενα αρχετυπικό παράδειγμα

Τι έπραξε ο ιστορικός Ηρόστρατος για να κερδίσει τη δική του υστεροφημία; Εβαλε φωτιά στο Ναό της Αρτέμιδος στην Εφεσο και από εκεί και ύστερα άφησε απλώς τα πράγματα να πάρουν το δρόμο τους. Κι αν οι αρχές της πόλης απαγόρευσαν ακόμη και τη μνημόνευση του ονόματός του, τούτο δεν τον εμπόδισε να επιζήσει διά μέσου των αιώνων και να επισκιάσει τον καλλιτέχνη που δημιούργησε το ναό, ένα (ας σημειωθεί) από τα εφτά θαύματα του κόσμου. Η κατάσταση, βεβαίως, με τη λογοτεχνία είναι αρκετά διαφορετική, αλλά εκείνο που θέλει να τονίσει ο Πεσόα με αυτό το αρχετυπικό παράδειγμά του είναι η δύναμη του πάθους για τη διαχρονική αναγνώριση.
Στο επίπεδο των γραμμάτων, τα διαιώνια πρότυπα του Πεσόα δεν είναι άλλα από τον Δάντη, τον Μίλτον, τον Σέξπιρ, τον Γουέρντσγουορθ, τον Μπλέικ, τον Κιτς, τον Γουίτμαν και, ενδεχομένως, τον Σέλεϊ, τον Κόλριτζ και τον Μπράουνινγκ. Ο Πεσόα δεν εξηγεί παρά μόνο φευγαλέα τους λόγους για τους οποίους εντάσσει στο λογοτεχνικό του πάνθεο αυτά και όχι κάποια άλλα ονόματα, γίνεται, όμως, πολύ σαφής όταν ορίζει το τρίπτυχο της φήμης στο οποίο επιτρέπεται να στηρίξει τις φιλοδοξίες του ένας συγγραφέας. Η λογοτεχνία θα χρειαστεί εν προκειμένω να κατακτήσει πρώτα το εθνικό της περιβάλλον, όπως διαμορφώνεται στο συγκεκριμένο χρόνο της γέννησης και της παραγωγής της. Το επόμενο στάδιο εμφανίζεται και πάλι σε εθνικά συμφραζόμενα: ο λογοτέχνης μεταμορφώνεται τώρα σε οργανικό μέρος της γλώσσας και του πολιτισμού του, όπως έχουν σχηματιστεί από καταβολής τους. Και ακολουθεί, βεβαίως, το μέγα ζητούμενο -η μετάβαση του συγγραφέα σ' ένα πανανθρώπινο πεδίο, που παραμερίζει τον καθορισμένο τόπο και χρόνο υπέρ μιας ακατανίκητης, καθολικής λάμψης.

Σχετικές αλήθειες

Πώς, οδηγούμαστε, όμως, στο τελευταίο στάδιο; Ο Πεσόα χρησιμοποιεί, για να προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση, και πάλι ένα τρίπτυχο. Κάθε λογοτεχνική ιδιοφυΐα είναι δυνατόν να προσαρμοστεί στην εποχή της κατά τρεις τρόπους: πλήρως, μερικώς ή ατελώς. Η ατελέστερη προσαρμογή, της οποίας τα αρχικά ίχνη δεν αποκλείεται να εμφανίζονται στο έργο ενός ήσσονος μεγέθους συγγραφέα, που δεν θα πάει ποτέ πέρα από το μικρόκοσμό του, θα προσκομίσει και τη μεγαλύτερη φήμη, υπό την έννοια ότι οι αξίες της οποιασδήποτε καλλιτεχνικής περιόδου είναι ούτως ή άλλως περατές και ότι εκείνος που αποκλίνει περισσότερο από τον καιρό του προαναγγέλλει ευκρινέστερα την έλευση μιας καινούριας, ριζικά ανανεωμένης εποχής. Το σχήμα είναι οπωσδήποτε κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του Πεσόα (βλέπει, ομολογουμένως πολύ διορατικά, στον απομονωμένο εαυτό του ένα σημάδι του ανοιχτού μέλλοντος) και πάσχει από οφθαλμοφανή δογματισμό. Οφείλουμε, εντούτοις, να του αναγνωρίσουμε μια οξεία ιστορική αίσθηση των αναπόφευκτων μεταβολών, τις οποίες υφίστανται όλα τα συστήματα πολιτισμού, αποβάλλοντας εντέλει και όλες τις ιερές τους αλήθειες. Εχω μάλιστα την εντύπωση πως το ίδιο σχήμα αποτελεί και το ισχυρότερο σημείο του Ηρόστρατου. Παρ' ότι ο Πεσόα προσκολλάται εδώ όσο πουθενά αλλού στις ατομικές του έγνοιες, καταφέρνει εν κατακλείδι να απαλλαγεί δεξιοτεχνικά από το βάρος τους και να μας αφήσει ένα κείμενο που ξεχωρίζει, όχι μόνο για τη φανερή ευθυκρισία του, μα και για τη σπάνια πνευματική του τόλμη.
Να σημειώσω, κλείνοντας, πως είναι ευτύχημα που ο «Εξάντας» έχει αναλάβει την έκδοση των Απάντων του Πεσόα στα ελληνικά, με επιμέλεια της Μαρίας Παπαδήμα, και πως με αδημονία περιμένουμε τη μετάφραση των ποιημάτων του, γραμμένων από τον ίδιο και από τους διάσημους ετερώνυμούς του (βλ. σχετικά και την εισαγωγή του Βλαβιανού): τον Αλμπέρτο Καέιρο, τον Μπερνάντο Σοάρες, τον Ρικάρντο Ρέις και τον Αλβαρο ντε Κάμπος. Εκεί, άλλωστε, και το δικό του, εντελώς προσωπικό (και σίγουρα ολότελα κερδισμένο στις ημέρες μας), στοίχημα με τη φήμη και την αιωνιότητα.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/07/2002

ΚΡΙΤΙΚΗ

Με πραγματική αγωνία και ειλικρίνεια, ο Πεσσόα πραγματεύεται στον Ηρόστρατο το πάντοτε επίκαιρο ζήτημα της υστεροφημίας δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη λογοτεχνική φήμη. Η επιλογή της αγγλικής γλώσσας, την οποία ο πορτογάλος ποιητής έμαθε στην παιδική του ηλικία, όταν αναγκάστηκε να ακολουθήσει τη μητέρα του στη Νότια Αφρική στη διάρκεια του δεύτερου γάμου της, καθώς και η αναφορά σε συγγραφείς που ανήκουν σχεδόν αποκλειστικά στον αγγλοσαξονικό λογοτεχνικό κανόνα υποδηλώνουν αφενός το ευρύ αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται η μελέτη και αφετέρου την αγάπη και τον θαυμασμό του Πεσσόα για την αγγλική λογοτεχνία, την οποία θεωρεί ανώτερη από κάθε άλλη. Πλην του Ομήρου, του Βιργιλίου και του Δάντη, ο πορτογάλος ποιητής είναι πολύ φειδωλός στους επαίνους του προς συγγραφείς άλλων εθνικοτήτων. Αντίθετα, παρά τα ελαττώματα που τους προσάπτει, ξεχωρίζουν οι ποιητές Σαίξπηρ και Μίλτον, ενώ ελάχιστοι συγγραφείς της ηπειρωτικής Ευρώπης είναι ικανοί να αναμετρηθούν με τον Μπλαίηκ, τον Γουέρντσγουρθ, τον Κητς ή τον Γουίτμαν από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι τα δύο μέρη που απαρτίζουν τη μελέτη γράφτηκαν μεταξύ 1905 (Προσωρινότητα) και 1930 (Ηρόστρατος), καμία αναφορά δεν γίνεται στους πρωτοπόρους συγγραφείς του μοντερνισμού, το συγγραφικό έργο των οποίων ο Πεσσόα είχε αναμφισβήτητα υπόψη του.
Με αφορμή την καταστρεπτική πράξη στην οποία προέβη ο Ηρόστρατος (πυρπόλησε τον ναό της Αρτέμιδος στην Εφεσο) προκειμένου να βγει για πάντα από τη λήθη, ο Πεσσόα διαπιστώνει ότι η κατάκτηση της αθανασίας ελάχιστες φορές συμβαδίζει με τη δόξα εν ζωή. Σύμφωνα με αυτή τη συλλογιστική, «η ουσία της ιδιοφυΐας βρίσκεται στο ότι δεν προσαρμόζεται στο περιβάλλον» και επομένως αυτός που απολαμβάνει τη δόξα που του χαρίζει η εποχή του δεν μπορεί να ελπίζει στη μελλοντική δόξα. «Μια μικρή ιδιοφυΐα δοξάζεται, μια μεγάλη λοιδορείται, μια ακόμη μεγαλύτερη φτάνει στην απόγνωση» λέει χαρακτηριστικά ο πορτογάλος ποιητής, επιχειρώντας να ερμηνεύσει με αυτόν τον τρόπο τη δική του αδυναμία να κατακτήσει τη δόξα, η οποία χωρίς καμία αμφιβολία τού άξιζε. Στη συνέχεια ονομάζει δύο προϋποθέσεις τις οποίες πρέπει να πληροί ο λογοτέχνης ή το λογοτεχνικό έργο ώστε να επιβιώσει στο μέλλον: την τελειότητα και την υποκριτική. Με τον όρο «τελειότητα» εννοεί τη μορφική υπεροχή, ενώ με τον όρο «υποκριτική» εννοεί την προσποίηση, τη συνειδητή παραποίηση της πραγματικότητας. «Οχι η ανειλικρίνεια, αλλά η μεθερμηνευμένη ειλικρίνεια» είναι η βάση κάθε αληθινής τέχνης. «Το καλύτερο είδος ερωτικού ποιήματος» γράφεται όχι για τη γυναίκα με την οποία ο ποιητής είναι βαθιά ερωτευμένος αλλά για «μια ιδεατή γυναίκα». Αυτή άλλωστε υπήρξε και η τακτική του ίδιου του Πεσσόα, με τη δημιουργία μιας σειράς από personae, τα οποία προσδιόρισε ως «ετερώνυμα». Αποτελούμενο από πλήθος φιλοσοφικών και αισθητικών απόψεων που εκφράζουν με διαφορετικό λογοτεχνικό ύφος τα ετερώνυμα, το ποιητικό έργο του Πεσσόα αποκτά μια πολυφωνία και οικουμενικότητα που λείπει από τη συνεπή και μονοδιάστατη επαναληπτικότητα που συνήθως διακρίνει τη λογοτεχνική παραγωγή ενός δημιουργού. Ο,τι όμως κερδίζει σε πρωτοτυπία και πολυμορφία το έργο του Πεσσόα (και κυρίως τα πεζά του) χάνει σε μεθοδικότητα, συνεκτικότητα και αρμονία, μια και η πολυπόθητη ενότητα υπονομεύεται από τη συνεχή εισαγωγή νέων στοιχείων, αντιφατικών προτάσεων και ετερογενών πληροφοριών. Ετσι, παρά τις μεγαλοφυείς του ρήσεις και τις οξυδερκείς παρατηρήσεις του, ο δοκιμιακός λόγος του Πεσσόα στερείται συγκεκριμένης δομής και δεν χαρακτηρίζεται για την ολοκληρωμένη και μεθοδική παρουσία των υπό ανάλυση θεμάτων.
Ωστόσο ο αναγνώστης θαυμάζει τη διορατικότητα του συγγραφέα, την ικανότητά του να προβλέπει ποια έργα θα αποκτήσουν αθανασία, ξεχωρίζοντάς τα από εκείνα που θα μείνουν στην αφάνεια, όπως το μεγαλύτερο μέρος της ρομαντικής ποίησης, την οποία χαρακτηρίζει «εμπνευσμένη δημοσιογραφία». Αλλά ακόμη και άλλοι συγγραφείς που σήμερα εντυπωσιάζουν με την πλασματική τους ευφυΐα είναι καταδικασμένοι να παρακολουθούν τη φήμη τους να συρρικνώνεται από ανθολογία σε ανθολογία, ενώ ούτε ο θάνατος τους εγγυάται την αντιπροσωπευτική συμμετοχή τους στις εθνικές ανθολογίες. Γιατί, όπως λέει ο Πεσσόα, με έκδηλη θλίψη: «Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους νεκρούς είναι πιο τρομακτικός από αυτόν ανάμεσα στους ζωντανούς· οι νεκροί είναι περισσότεροι». Επιπλέον, «τα έπη γερνούν», οι αξίες διαβρώνονται αλλά και η ίδια η έννοια της αθανασίας - υπό την πίεση της υφέρπουσας φθοράς που προκαλεί η αυξανόμενη ταχύτητα της ζωής - μεταμορφώνεται από εποχή σε εποχή. Αν και κατακρίνει εκείνους που, «εθισμένοι στην ταχύτητα», κινούνται άσκοπα και χωρίς στόχο «από ένα σημείο που τίποτα δε συμβαίνει προς ένα άλλο σημείο που τίποτα δε μπορεί να συμβεί» επικαλούμενοι «τον πυρετό της σύγχρονης ζωής» (ο οποίος για τον Πεσσόα «δεν είναι πυρετός της βιασύνης αλλά η βιασύνη του πυρετού»), εν τούτοις είναι προφανής η οδύνη του ποιητή για την απουσία σταθερών αξιών και η αγωνία του για τις ριζικές αλλαγές που συντελούνται στις τέχνες: η ζωγραφική απειλείται από τη φωτογραφία, οι αρχιτέκτονες αντικαθίστανται από τους μηχανικούς και η πραγματική ζωή επισκιάζεται από την επιτηδευμένη ομορφιά του κινηματογράφου. Μέσα σε αυτή την ταραχή που χαρακτηρίζει τον 20ό αιώνα, ο Πεσσόα αναζητεί τρόπους με τους οποίους το καλλιτεχνικό έργο θα υπερβεί τα χωροχρονικά όρια της εποχής του και θα καταστεί αιώνιο, όπως συνέβη μία μόνο φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ο οποίος κατόρθωσε να ξεπεράσει τα εθνικά σύνορα δημιουργώντας μια τέχνη παγκόσμια, «διότι το εθνικό και το αιώνιο συναντήθηκαν στην αρχαία Ελλάδα». Σύμφωνα με τον πορτογάλο ποιητή, ο καλλιτέχνης οφείλει να αξιοποιήσει τις καταγωγικές σχέσεις με προγενέστερους συγγραφείς και να επωφεληθεί της εθνικής παράδοσης προκειμένου να μπορέσει να την υπερβεί. Αποδέχεται δηλαδή την επίδραση ως έχουσα ιστορική και όχι ποιητική αξία, γιατί «αυτό που χαρακτηρίζει τις αληθινές ιδιοφυΐες είναι ότι δεν είναι πρόδρομοι κανενός».
Τις δυσκολίες της ιδιόρρυθμης και άκρως πρωτότυπης αυτής μελέτης ο Χάρης Βλαβιανός αντεπεξέρχεται έξοχα, αποδίδοντας με αψεγάδιαστο τρόπο τον αποφθεγματικό λόγο του ποιητή και τη στρυφνή και κατά τόπους δύσβατη σύνταξη και τις γλωσσικές ιδιομορφίες του κειμένου. Γνωρίζοντας σε βάθος την αγγλοσαξονική ποιητική παράδοση αλλά και το έργο του Πεσσόα επεμβαίνει ο ίδιος με σημειώσεις, επεξηγήσεις και παραπομπές συντελώντας αποφασιστικά στην κατανόηση της επιχειρηματολογίας του πορτογάλου ποιητή. Η έκδοση συνοδεύεται από επίμετρο του έγκριτου μελετητή του Πεσσόα, Richard Zenith, ο οποίος τοποθετεί τον Ηρόστρατο στο συνολικό έργο του ποιητή.

Ντόρα Τσιμπούκη (καθηγήτρια Αγγλικής Λογοτεχνίας)
ΤΟ ΒΗΜΑ , 26-01-2003

[Angeliki]

η "ζωή είναι αλλού" του Μίλαν Κούντερα

Το διαβασα προσφατα στη γαλλικη εκδοση , ("La Vie est Ailleurs" ) : μπορω να πω οτι ηταν ενα ολοκληρο ταξιδι για μένα... απο τα βιβλια που διαβαζονται χωρις διακοπη...

Ηρόστρατος (Η αναζήτηση της αθανασίας) του Φερνάντο Πεσσόα

!!!!!! Ενδιαφερον...
Αντωνη, και ο αγαπημένος Jean-Paul Sartre εχει γραψει διηγημα με αυτον τον τιτλο (Hèrostrate), και αυτο το θεμα, απο μια καπως διαφορετικη οπτικη...Βρισκεται στη θρυλικη συλλογη " Ο Τοιχος " (Le Mur )
(Περισσοτερα για Sartre δειτε σε προηγουμενα ποστς του antony07 και δικα μου)

Απο Πεσσοα διαβασα προσφατα το διηγημα του " Ο Αναρχικος Τραπεζιτης" απο Εκδοσεις Νεφελη, μεταφραση Μαριας Παπαδημα.
Αντιγραφω απο την εισαγωγη του βιβλιου:

" Ο Αναρχικος Τραπεζιτης" ειναι το πιο γνωστο και πολυμεταφρασμενο διηγημα του Πεσσοα, απο τα ελαχιστα κείμενα που εκδόθηκαν όσο ζούσε ο συγγραφέας ,δημοσιεύτηκε το 1922 στο περιοδικό Contamporanea.
Πρόκειται για ένα διάλογο, στην ουσία μονόλογο, ενός αναρχικού, δευτερευόντος τραπεζίτη. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά διακήρυξη ιδεών του ίδιου του συγγραφέα καθώς συναντάμε όλους τους βασικούς άξονες γύρω από τους οποίους στρέφεται το έργο του: φιλοσοφική σκέψη που φτάνει στον αποκρυφισμό, ανατομία της ανθρώπινης ψυχής και κυρίως μοναδικότητα του Εγώ απέναντι στους άλλους και τον κόσμο.
Ένας τραπεζίτης που επιμένει να μας πείσει για τις αναρχικές του πεποιθήσεις ,καλεί τον αναγνώστη,που δεν είναι άλλος από τον επιφυλακτικό συνομιλητή, σ έναν πρωτότυπο διάλογο που σηματοδοτείται από την ανατροπή του κοινώς αποδεκτού , το παράλογο και το παράδοξο, την οξύνοια της σκέψης και την ειρωνεία, αυτή την αστείρευτη και μοναδική ειρωνεία του Πεσσόα.

[Angeliki]

...I AM BACK (μετά από πολλούς μήνες) στο αγαπημένο μου τόπικ...
μια και απόψε δεν μπορώ να κοιμηθώ ας γράψω κάτι...
...Και διαλέγω κάτι από Χέμινγουεη καθώς δεν έχουμε γράψει, απ'όσο θυμάμαι, μέχρι στιγμής για κανένα έργο του εδώ...
Ένα βιβλίο του που είχα διαβάσει, πάει πολύς καιρός, και με είχε αγγίξει, είναι το Μια Κινητή Γιορτή
(Ernest Hemingway, A Moveable Feast).
Γράφτηκε από τον αμερικανό νομπελίστα την περίοδο 1957-1960 και αναφέρεται στη ζωή του στο Παρίσι (πρόκειται για μια συλλογή από αυτοβιογραφικά διηγήματα) την περίοδο 1921-1926. Στα διηγήματα αυτά αποτυπώνεται πολύ καλά η ατμόσφαιρα της belle epoque...αλλά και η λογοτεχνική έξαρση εκείνης της εποχής στην Πόλη του Φωτός...Όπως γράφει κάπου ο ίδιος ο συγγραφέας:

Αν είσαι τόσο τυχερός ώστε να έχεις ζήσει στο Παρίσι την εποχή της νιότης σου, τότε, όπου κι αν πας στην υπόλοιπη ζωή σου, το κουβαλάς μαζί σου, γιατί το Παρίσι είναι μια κινητή γιορτή

Εγώ το έχω στα ελληνικά από εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση Σταύρου Παπασταύρου αλλά φυσικά αν μπορείτε να βρείτε το πρωτότυπο στα αγγλικά τόσο το καλύτερο.
Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Οι αναμνήσεις του Χέμινγουεη από την περίοδο της παραμονής του στο Παρίσι τη δεκαετία του 20, όταν ήταν ένας άγνωστος δημοσιογράφος, είναι το βασικό θέμα αυτού του βιβλίου-χρονικού που ο νομπελίστας συγγραφέας έγραψε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Εκτός όμως από αυτοβιογραφικό χρονικό, το Μια Κινητή Γιορτή είναι ταυτόχρονα και χρονικό μιας ολόκληρης (ανέμελης αλλά και εξαιρετικά γόνιμης από λογοτεχνική άποψη) εποχής, στο οποίο παρελεύνουν μεγάλα λογοτεχνκά ονόματα όπως αυτά του Τζέιμς Τζόυς, του Έζρα Πάουντ, του Σκοτ Φιτζέραλντ, της Γερτρούρδης Στάιν. Από τους αναγκαστικούς σταθμούς στη μελέτη και την κατανόηση του έργου του μεγάλου αμερικανού λογοτέχνη.

Απόσπασμα από την εισαγωγή:

Το Παρίσι της δεκαετίας του 20 ήταν σαφέστατα το ''χωνευτήρι'' όλων των εξελίξεων που σημάδεψαν τη λογοτεχνία του 20ου αιώνα. Οι πειραματισμοί που οδήγησαν στο μοντερνισμό, τόσο στη πεζογραφία όσο και στην ποίηση δημιουργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό εκεί, καθώς το Παρίσι αποτέλεσε τον πόλο έλξης όλων των νέων συγγραφέων από ολόκληρο τον κόσμο. [...] Αν και το Μια Κινητή Γιορτή είναι λιγότερο αφήγημα και περισσότερο αυτοβιογραφικό χρονικό, αυτό δε σημαίνει ότι δεν χαρακτηρίζεται από το τυπικό ύφος του συγγραφέα. Η λιτή, οικονομική γραφή, που βασίζεται στο απλό αλλά ακριβές λεξιλόγιο και στις επαναλήψεις, βρίσκεται στο απόγειό της σε αυτά τα κείμενα. Το αποτέλεσμα αυτού του ύφους είναι η έλλειψη μελοδραματισμών και η ψυχρή, αποστασιοποιημένη οπτική γωνία που οδηγεί σε μια λιγότερο συναισθηματική και περισσότερο εμπειρική περιγραφή του σύγχρονου κόσμου.

[dj manos]

Νοαμ Τσομσκι,Language and Mind (Γαματος ο Τσομσκι!)

"...Υποθέτω,τους βάτραχους δεν τους απασχολεί ότι είναι βάτραχοι.Το παίρνουν ως δεδομένο.Αυτό που ενδιαφέρει έναν βάτραχο είναι οι διαφορές μεταξύ των βατράχων.Από τη δικιά μας σκοπιά όλοι οι βάτραχοι είναι ίδιοι,από τη δική τους διαφέρουν. -- Το ίδιο ισχύει και για μας.Εμείς θεωρούμε ότι είμαστε όλοι πολύ διαφορετικοί,ότι οι κοινωνίες μας είναι διαφορετικές.Αλλά αν μπορούσαμε να ξεφύγουμε από τη δική μας οπτική και εξετάζαμε την ανθρώπινη ζωή με τον τρόπο με τον οποίο ένας βιολόγος εξετάζει άλλους οργανισμούς,θα βλέπαμε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. -- Φανταστείτε έναν εξωγήινο παρατηρητή να μας κοιτάει.Αυτός ο εξωγήινος παρατηρητής θα εντυπωσιαζόταν από την ομοιομορφία της ανθρώπινης γλώσσας,από τις ελάχιστες διαφορές μεταξύ της μιας γλώσσας από την άλλη,από το πόσο εντυπωσιακά μοιάζουν οι γλώσσες μεταξύ τους..."

Ο Τσομσκι,μεταξυ αλλων,αναφερει ενα παραδειγμα για να αναδειξει τον παραλογισμο του εθνικισμου και του ανθρωπινου μισους.Το διδακτικο του εργο δεν περιοριζεται μονο σε αντικειμενα της γλωσσολογιας αλλα εκτεινεται ευρυτατα και στην φιλοσοφια,την ιστορια των ιδεων,την ιστορια των συγχρονων θεματων και των διεθνων υποθεσεων.

Και μια κριτικη απο την Καθημερινη:

Για τον Τσόμσκι η έμφυτη γλωσσική ικανότητα είναι απόκτημα όλων των ανθρώπων, όχι το απόκτημα μιας φυλής, ενός έθνους, μιας τάξης ή ενός άνδρα ή μιας γυναίκας. Η Οικουμενική Γραμματική είναι σαν τα πόδια, τα μάτια, την καρδιά κάθε ανθρώπου πάνω στη φλούδα της Γης. Η Οικουμενική Γραμματική ενώνει την ανθρωπότητα, δεν τη διαιρεί. Το κάθε άτομο μπορεί, χρησιμοποιώντας μέσα που στη βάση τους είναι κοινά για όλους του ανθρώπους, να εκφράσει τη δική του μοναδική προσωπικότητα.Μπορούμε να πούμε πως το κεντρικό ενδιαφέρον του Τσόμσκι είναι ο άνθρωπος και η θέση του μέσα στη φύση και την κοινωνία. Απ΄ τον ανθρωποκεντρισμό του πηγάζουν όλες οι δραστηριότητές του σε διάφορους τομείς. Ανάλογα με τον τομέα οι σχολιαστές αξιολογούν το έργο του Τσόμσκι διαφορετικά.

[antony07]

Μετά από λίγο καιρό απουσίας, επιστρέφουμε με προτάσεις για το καλοκαίρι!

Ο Γιούγκερμαν, του Μ.Καραγάτση, κλασσικό βιβλίο, εξαιρετικά γραμμένο, αποτυπώνει την ζωή και του έργο ενός μυθικού προσώπου, του Βασίλη Γιούγκερμαν. Είναι ζωντανό, γλαφυρό, και πολύ "βαθύ" ψυχολογικά!
Παραθέτω κριτική, αναδημοσιευμένη από το http://anagnosi.blogspot.com :

Δεν το ξεκίνησα τόσο από ενδιαφέρον, ούτε λόγω της ομώνυμης σειράς στην τηλεόραση, όσο επειδή το επιλέξαμε στην εξεταστέα ύλη της Β΄Λυκείου! Για την ακρίβεια, πίστεψα ότι θα με κουράσει, γιατί κι ο «Κίτρινος φάκελλος» που ξαναδιάβασα τελευταία με είχε κουράσει. Με είχε κουράσει ο προβλέψιμος «νατουραλισμός», που όσο κι αν είναι ένα είδος κοινωνικής κριτικής, ισοπεδώνει τα πάντα.
Όμως, εδώ τα πράγματα τα βρήκα …διαφορετικά. Κατ’ αρχάς, … κλασική λογοτεχνία! Ύφος μεστό, περιεκτικό, γλαφυρό! Οι άνθρωποι και τα γεγονότα δεν περιγράφονται απλώς, ζωγραφίζονται. Είναι ολοζώντανα μπροστά σου, και όχι μονοδιάστατα. Και οι τόποι, και η εποχή. Κι όλ’ αυτά δεν είναι στατικά, όπως συνηθίζεται στη γενιά του ‘ 30, υπάρχει εξέλιξη, ωρίμανση. Και σαφώς η επιλογή του πρωταγωνιστή, δηλ. του ασύμβατου και ασύδοτου Γιούγκερμαν ήταν οπωσδήποτε για την εποχή μια επανάσταση («…εκείνη η εφεύρεση των ηθικολόγων που λέγεται συνείδηση, δεν φώλιασε ποτέ στο κακότροπο κεφάλι του»).

Η ζωή του Γιούγκερμαν, λοιπόν το θέμα, σα να λέμε «Ο βίος και η πολιτεία του Βάσια Κάρλοβιτς», Φινλανδού στην καταγωγή, που υπηρέτησε στο ρωσικό στρατό ως ίλαρχος (μάλιστα γνώρισε και τον άλλο ήρωα του Καραγάτση, τον συνταγματάρχη Λιάπκιν) κατά την εκστρατεία στην Ουκρανία, και μετά τη Ρωσική επανάσταση αποφάσισε να έρθει ως πρόσφυγας και να ζήσει στην Ελλάδα. Έχοντας ρίξει μαύρη πέτρα στην πατρίδα του και στην οικογένειά του που του άφησε ανοιχτές πληγές. Έχοντας στην πλάτη του φόνο,κλοπή, μια γυναίκα που τη …μοιραζόταν μ’ έναν ανθυπολοχαγό (και με τον οποίο νέμονταν και την πατρότητα δυο παιδιών!!), δαιμόνιος και αδίστακτος, μπαίνει βαθιά στον υπόκοσμο (ναρκωτικά, πορνεία, απατεωνιές), γλεντώντας και πίνοντας μέχρι ορίων. Με την εξυπνάδα του ωστόσο, σιγά σιγά κοινωνικοποιείται, ανέρχεται κοινωνικά, γίνεται «πολιτισμένος», Ευρωπαίος, αποκτά σημαντική διοικητική θέση στην Τράπεζα και μαζί με την κοινωνική άνοδο, πλούτο και γόητρο.
Μέσα απ’ αυτό το πέρασμα από τα κοινωνικά στρώματα ζωγραφίζεται η ελληνική κοινωνία, βασικά η αστική ζωή από τη δεκαετία του 20 και μετά. Βλέπουμε την επιρροή που ασκεί στην αμοραλιστική και τυχοδιωκτική του φύση η ποιητική ιδιοσυγκρασία του φίλου και συναδέλφου του Καραμάνου, με τον οποίο πλέκεται ένα μικρό δράμα. Το κύριο βάρος, όμως, κατά τη γνώμη μου πέφτει στα αντίστοιχα δράματα με τις γυναίκες που σημάδεψαν τη ζωή του, και με τις οποίες, αυτός, ο αχόρταγος επιβήτορας, είχε εντέλει σύντομες και ανολοκλήρωτες σχέσεις.
Η μητέρα του, η σαγηνευτική και ποθητή Ντίνα, η αγνή Βούλα αλλά και άλλες δευτερεύουσες γυναικείες μορφές - διαφορετικές εκφάνσεις του πολυπρόσωπου «θήλεος»-, στοιχειώνουν τον ήρωα και τον οδηγούν στην ωρίμανση. Ο Καραγάτσης, μεταφέροντας μυθιστορηματικά τις φροϋδικές αντιλήψεις της εποχής, περιγράφει γλαφυρά τους πόθους, τις φαντασιώσεις, τις διαψεύσεις κάθε μορφής έρωτα συνθέτοντας με αξιοθαύμαστο τρόπο την πολύπλοκη, την πολυδιάστατη και ενίοτε αντιφατική ψυχολογία των ηρώων, κρατώντας μια κλασική ισορροπία ανάμεσα σε μορφή και περιεχόμενο. Χωρίς κενά, αλλά και χωρίς περιττές αναλύσεις.
Παρόλο τον πραγματισμό και ορθολογισμό του συγγραφέα ωστόσο, «διαρρέουν» και μεταφυσικές τάσεις όπως στο τηλεπαθητικό όραμα της Βούλας, αλλά κυρίως στην καταληκτική σκηνή θανάτου του Γιούγκερμαν.
Τώρα πια, είναι αργά. Τώρα μετράει στα δάχτυλα της (της Ντίνας), τα χαμένα χρόνια της επιθυμίας, κι όχι τις κερδισμένες μέρες της ηδονής. Να γερνάς με τη θύμηση των όσων χάρηκες… Φτηνές ικανοποιήσεις· ανούσιο τέλος γλυκανάλατης ζωής.
Πρόκειται για μια κορύφωση, όπου κατά τη γνώμη μου ξεδιπλώνεται όλη η τέχνη του Καραγάτση. Είναι η σκηνή κατά την οποία ο Γιούγκερμαν, γερασμένος και σοφός πια, επιστρέφει (σαν τον «λύκο» στον οποίο γίνεται εκτεταμένη αναφορά) στα πάτρια εδάφη για να πεθάνει, και σ’ ένα όραμα/παραλήρημα επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις του με νεκρούς και ζωντανούς. Είναι ένα είδος «Νέκυιας», μια έσχατη συνάντηση με το «θήλυ», ένας διάλογος με τον εαυτό, με τον θάνατο.
Έτσι, όλες οι «πληγές», οι ανοιχτές υποθέσεις αντιμετωπίζονται συνολικά απ’ τον ώριμο πια Γιούγκερμαν σ’ έναν απολογισμό ζωής, μέσα από πικρή, θυμοσοφική αλλά και ρεαλιστική οπτική.

Χριστίνα Παπαγγελή

[antony07]

"Θα φτύσω στους τάφους σας", του Boris Vian (Μπορίς Βιάν)

Ένα μικρό αριστουργηματικό βιβλίο, ενδεικτικό της οργής που είχε προκαλέσει ο ρατσισμός στην μεταπολεμική Αμερική. Γραμμένο από έναν γάλλο μεταφραστή αμερικάνικων μυθιστορημάτων, που εξελίχθηκε σε μεγάλη προσωπικότητα της τέχνης.
Όλο το βιβλίο είναι ένα "κυνηγητό", γεμάτο από φόβο, οργή, και μανία για εκδίκηση. Σκληρό και ωμό, σίγουρα, αλλά από την άλλη "ποιητικά" αληθινό.

Ο ίδιος ο συγγραφέας γράφει:

Το σπουδαιότερο πράγμα στη ζωή, είναι να βγάζεις βιαστικά τα συμπεράσματά σου, ανάλογα με την περίσταση. Γιατί είναι γεγονός ότι τα άτομα έχουν πάντοτε δίκιο -και οι μάζες πάντα άδικο. Προσοχή όμως: δεν πρέπει να δούμε στη στάση αυτή κάποιους κανόνες της ανθρώπινης συμπεριφοράς· οι κανόνες δεν χρειάζεται να είναι γραπτοί για να τους ακολουθήσουμε. Μόνο δυο πράγματα έχουν σημασία: ο έρωτας, κάθε είδους έρωτας, με κάθε είδους ωραία κορίτσια, και η μουσική του Ντιούκ Έλλινγκτον, ή η παραδοσιακή τζαζ. Τίποτ άλλο δε μετράει, γιατί τα υπόλοιπα είναι άσχημα. Οι σελίδες που ακολουθούν είναι απλώς ένα παράδειγμα των όσων είπα. Η δύναμή τους πηγάζει από την αλήθεια τους, και είναι αληθινές επειδή τις έχω κατασκευάσει εγώ, απ αρχής μέχρι τέλους...

Μπορίς Βιαν

Το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις εκδόσεις Γράμματα, που δεν φημίζονται τόσο για την ποιότητα των μεταφράσεών τους, όσο για την οικονομική τους τιμή.
Πρόπερσι (αν θυμάμαι καλά), επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος μια μετάφραση, εν όψει της οποίας δημοσιεύτηκαν 2 κριτικές. Τις παραθέτω:

Ένα θυμωμένο μπλουζ από τον Γάλλο Μπορίς Βιαν
Φωτιά στην καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά

Αυτό που καθορίζει το μυθιστόρημα δεν είναι απλώς η σεξουαλική φαντασίωση, αλλά ο θυμός και ο πόνοςσυναισθήματα που αντανακλώνται, θα έλεγε κανείς, σε τούτο το κολλάζ που έκανε ο ίδιος ο Μπορίς Βιαν

ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΠΑΡΜΠΑ-ΘΩΜΑ, ΤΟΝ ΑΓΑΘΙΑΡΗ ΔΟΥΛΟΠΡΕΠΗ ΝΕΓΡΟ ΕΩΣ
ΤΟΝ ΜΠΑΡΑΚ ΟΜΠΑΜΑ, ΤΟΝ ΥΠΟΨΗΦΙΟ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ
ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ, ΟΙ ΑΦΡΟΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ, ΜΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑΜΙΣΗ ΜΟΛΙΣ ΑΙΩΝΑ, ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΚΑΛΥΨΕΙ ΜΙΑ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΑΠΟΣΤΑΣΗ. ΠΡΙΝ ΑΠΟ
62 ΧΡΟΝΙΑ, ΕΝΑΣ ΙΔΙΟΡΡΥΘΜΟΣ ΕΥΡΩΠΑΙΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ, Ο ΜΠΟΡΙΣ
ΒΙΑΝ, ΦΑΝΕΡΩΣΕ ΟΤΙ Η ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΕΠΑΙΡΝΑΝ ΤΕΛΙΚΑ ΟΙ ΑΦΡΟΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΔΕΝ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΑΥΤΟΝΟΗΤΗ.

Oι νεόκοπες εκδόσεις «Τόπος», επαναφέρουν στο προσκήνιο μια σειρά από θρυλικές πια cult ιστορίες και μας δίνουν την ευκαιρία να εξετάσουμε κατά πόσον περνούν με επιτυχία από τη δοκιμασία του χρόνου ή αποτυγχάνουν πλέον να κρύψουν τις ρυτίδες τους. Το Θα φτύσω στους τάφους σας του Γάλλου συγγραφέα Μπορίς Βιαν (οι σχετικά παλαιότεροι θα το θυμούνται στη μακρόστενη έκδοση των «Γραμμάτων» του Βαγγέλη Τρικεριώτη) συγκαταλέγεται στα ολιγάριθμα εκείνα μυθιστορήματα παγκοσμίως που καταλαμβάνουν σχεδόν ακαριαία ένα στασίδι στη λαϊκή μυθολογία, ενόσω οι περισσότεροι από τους φανατικούς αποστόλους τους αγνοούν ακόμη- ή δεν θα μάθουν και ποτέ- το ακριβές περιεχόμενό τους. Εάν συνυπολογίσετε τώρα ότι το συγκεκριμένο μυθιστόρημα δεν ήταν παρά μια λογοτεχνική «πλάκα», καταλαβαίνετε ότι πρέπει να προσφύγετε στην επικουρία της μαζικής ψυχολογίας για να εξηγήσετε το «φαινόμενο». Πλάκα- πλάκα, αλλά και κάτι βαθύτερο, και κάτι σκοτεινότερο. Όπως γράφει και ο Αφροαμερικανός συγγραφέας Τζέιμς Μπόλντουιν: «Αυτό που καθορίζει το βιβλίο δεν είναι απλώς η σεξουαλική φαντασίωση, αλλά ο θυμός και ο πόνος».
Πάμε λοιπόν στην εποχή που γράφτηκε το βιβλίο, το καλοκαίρι του 1946 στη Γαλλία, μια εποχή που το εκρηκτικό τρίπτυχο «φαντασίωση-θυμός- πόνος» εκφράζει για τη βαριά τραυματισμένη μεταπολεμική Ευρώπη η σχετικά αλώβητη και ακόμη «ανεξιχνίαστη» Αμερική. Η σχέση έλξης-απώθησης της ευρωπαϊκής διανόησης (αλλά και της κοινής γνώμης) με αυτό που φαντάζεται ότι είναι η Αμερική βρίσκεται στο ψυχωτικό της αποκορύφωμα. Στη γαλλική αγορά βιβλίου -μια αγορά που για ισοδύναμα ψυχολογικούς, αν και αντίστροφους, λόγους έχει κλέψει την καρδιά και της «εκπατρισμένης» αμερικανικής διανόησης- κάνει θραύση η «Καρτ Νουάρ» των εκδόσεων Γκαλιμάρ, μια σειρά τίτλων σκληρής αστυνομικής λογοτεχνίας, γραμμένης κυρίως από ψευδο-«αμερικανάκια», όπως ο ημι-Βρετανός Ρέιμοντ Τσάντλερ και ο 100% Βρετανός Τζέιμς Τσέις. Λάτρης αυτών των «μασκαράδων», ο τότε 26χρονος Μπορίς Βιαν, πολυπράγμων δημιουργός (τρομπετίστας, ποιητής, τραγουδιστής, μυθιστοριογράφος), ακολουθεί το παράδειγμά τους και υπογράφει το προκλητικό νουάρ μυθιστόρημα Θα φτύσω στους τάφους σας ως Βέρνον Σάλιβαν, ενώ κρατάει για τον εαυτό του μονάχα τον ρόλο του μεταφραστή. Στον ψευδώνυμο «πρόλογό» του, ωστόσο, ο Βιαν αποκαλύπτει την αμφιθυμία του για την Αμερική: «Δυστυχώς, η Αμερική, που θεωρείται η Γη της Επαγγελίας, είναι επίσης η κατ΄ εξοχήν χώρα των πουριτανών, των αλκοολικών και των οπαδών του προστάγματος “βάλτε το καλά στο μυαλό σας”...».

Ζουν πλέον ως λευκοί
Μολονότι ο Βιαν δεν έχει βιωματική σχέση με την Αμερική, είναι ήδη βαθύς γνώστης της νέγρικης τζαζ μουσικής, κάνει στο Παρίσι παρέα με μαύρους μουσικούς και γνωρίζει πως η «Γη της Επαγγελίας» ταλανίζεται από το φυλετικό ζήτημα- ένα ζήτημα, εν τούτοις, που δεν έχει πάρει ακόμη τις εύφλεκτες διαστάσεις της μεθεπόμενης δεκαετίας (και από αυτή την άποψη, το βιβλίο είναι καθαρά προφητικό). Ερέθισμα στη φαντασία του Βιαν ένα άρθρο του Χέρμπερτ Χάσμπερι στο περιοδικό «Collier΄s», όπου αποκαλύπτεται ότι εκατομμύρια Αμερικανοί νέγροι εκμεταλλεύονται τη φαινομενική λευκότητά τους- από γενιά σε γενιά και από επιμιξία σε επιμιξία, το δέρμα των μαύρων ξασπρίζει- και «ζουν πλέον ως λευκοί» (αυτό άλλωστε ήταν και το μοτίβο στο πολύ πιο πρόσφατο Ανθρώπινο στίγμα του Φίλιπ Ροθ). Ο Μπορίς Βιαν αναρωτιέται τι θα συνέβαινε στην περίπτωση που ένας από τους «ξασπρισμένους» άδραχνε την ευκαιρία, όχι για να ενταχθεί ανώδυνα στην κοινωνία των λευκών σαν υπάκουος Μπαρμπα-Θωμάς, αλλά για να ξεγελάσει τους λευκούς και εν ευθέτω χρόνω να τους εκδικηθεί για το λιντσάρισμα του μικρού του αδερφού: «... Είχα ζήσει μεταξύ ανθρώπων που δεν γνώριζαν την καταγωγή μου και είχα απαλλαγεί από αυτή την ελεεινή ταπεινότητα που μας έβαλαν σιγά σιγά στο κεφάλι, σαν ανακλαστικό [...], αυτόν τον τρόμο που έκανε τ΄ αδέρφια μας να κρύβονται μόλις άκουγαν τα βήματα του λευκού [...] εγώ όμως ήξερα καλά ότι, παίρνοντας το δέρμα του λευκού, τον είχαμε στο χέρι...». Από εδώ ξεκινάει ένα χρονικό σαδιστικής εκδίκησης που κατορθώνει να παντρέψει την ερωτική λογοτεχνία- στην παράδοση του Απολινέρ και του Μπατάιγ- με το αστυνομικό μυθιστόρημα.

ΜΑΛΚΟΛΜ Χ ΚΑΙ ΟΜΠΑΜΑ
Πουριτανοί, φυσικά, δεν φυτρώνουν μονάχα στην Αμερική. Η μήνυση ενός συλλόγου κοινωνικής και ηθικής δράσης καθώς κι ένα παρισινό έγκλημα πάθους, όπου ο δολοφόνος άφησε ένα αντίτυπο αυτού του βιβλίου δίπλα στο πτώμα της ερωμένης του, διασταυρώθηκαν σουρεαλιστικά κι εξακόντισαν το Θα φτύσω στους τάφους σας στη σφαίρα του λογοτεχνικού θρύλου. Ο πρόωρα χαμένος Μπορίς Βιανπέθανε στα 39 του από καρδιακή ανακοπή την ώρα που παρακολουθούσε την (αποτυχημένη κατ΄ εκείνον) κινηματογραφική διασκευή του βιβλίου- φαντάστηκε ότι οι νέγροι, ξασπρισμένοι και μη, θα έπαιρναν τελικά το μονοπάτι του πολέμου, τον δρόμο του Μάλκολμ Χ και των Μαύρων Πανθήρων. Ποιος ξέρει αν άκουγε σήμερα για τον Μπάρακ Ομπάμα; Μπορεί να έτρεχε στις συγκεντρώσεις του. Μπορεί και να έβαζε τα γέλια.

Πέτρος Τατσόπουλος

Μπορίς Βιάν

Παιχνίδια και εκδίκηση
Το πολύκροτο μυθιστόρημα του γάλλου συγγραφέα κυκλοφορεί
σε νέα μετάφραση

Της Εύης Καρκίτη
ekarkiti@ekdotiki.gr

Το «θα φτύσω στους τάφους σας» είναι πλέον κάτι περισσότερο από ένας τίτλος μυθιστορήματος. Η απροκάλυπτη βιαιότητα του το έκανε ίσως τη διασημότερη φράση συμπυκνωμένης οργής, απειλής για λυσσαλέα εκδίκηση και πάνω απ’ όλα έκφρασης μεγάλου πόνου. Και να σκεφτεί κανείς ότι ο συγγραφέας αρχικά σκεφτόταν το περισσότερο ελαφρύ και σχεδόν εύθυμο «Θα χορέψω στους τάφους σας».
Το βιβλίο εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 1946. Ως συγγραφέας παρουσιάζονταν ο ανύπαρκτος Βέρνον Σάλιβαν. Εκείνος όμως που το έγραψε στα αλήθεια, ο Μπορίς Βιάν, προτίμησε να κρυφτεί πίσω από την ιδιότητα του μεταφραστή καθώς επιχείρησε να δώσει ένα θρίλερ αμερικανικού τύπου και να πείσει πως είναι αυθεντικό. Αν και στην διαδικασία της απομίμησης του ύφους υπήρχαν ορισμένες απροσεξίες, το βιβλίο θα μπορούσε να περάσει ως τέτοιο αν δεν προκαλούσε σάλο. Μέσα σε λίγους μήνες από την έκδοσή του μπήκε στο στόχαστρο ενός πουριτανικού συλλόγου. Οι συνέπειες ήταν οι γνωστές: Ο συγγραφέας απόκτησε μια σκανδαλώδη φήμη, διώχθηκε δικαστικά, απορρίφθηκε από τους κύκλους των «σοβαρών» λογοτεχνών και το βιβλίο, όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, έγινε μπεστ σέλερ.
Ο Βιάν γεννήθηκε το 1920 και πέθανε το 1959 κατά τη διάρκεια ιδιωτικής προβολής της ταινίας «Θα φτύσω στους τάφους σας» την οποία απεχθανόταν. Υπήρξε ποιητής, μυθιστοριογράφος, κριτικός, μεταφραστής, μηχανικός μουσικός λαμβάνοντας μέρος με την τρομπέτα του αρχικά σε σοπράιζ πάρτι και συμμετέχοντας αργότερα σε ερασιτεχνικές jazz ορχήστρες. Έγραψε επίσης τραγούδια, λιμπρέτα για όπερες, σενάρια για ταινίες, έκανε παραγωγή δίσκων, είχε στήλες σε περιοδικά με διασημότερη το «Χρονικό του ψεύτη». Μόνο μια φορά έφτασε κοντά σε λογοτεχνικό βραβείο για τον «Αφρό των Ημερών» αλλά δεν το πήρε παρά την υποστήριξη του Ρεμόν Κενό και του Σαρτρ.

Σεξ και βία
Το «Θα φτύσω στους τάφους σας» γεννιέται μέσα στις ιδιαίτερες συνθήκες του μεταπολεμικού κόσμου όπου η Αμερική είχε μια θέση διαφορετική από τη σημερινή. Ήταν μια εποχή όπου το νουαρ γνώριζε μέρες δόξας, οι μεγάλες του υπογραφές εξάλλου ήταν ακόμη ενεργές, ενώ παράλληλα είχε αρχίσει να αναδύεται ένα νέο πρότυπο σεξουαλικότητας: Εκείνο των κοριτσιών με τις κοντές φούστες και τις χρωματιστές κάλτσες που δεν έχαναν ευκαιρία για χορό και έρωτες. Το μείγμα του Βιάν υπήρξε εκρηκτικό. Βία και αλλεπάλληλες δόσεις ερωτισμού. Τον ήρωα του τον εμπνεύστηκε από το περιοδικό Collier’s το οποίο σε άρθρό του υποστήριξε πως εκατομμύρια αμερικανοί που κανονικά θα έπρεπε να καταγράφονται ως «νέγροι», πέρασαν τη γραμμή του χρώματος και ζούσαν πλέον ως λευκοί χάρη στη φαινομενική λευκότητα της επιδερμίδας του. Ένας τέτοιος μαύρος , με λευκή επιδερμίδα ήταν ο Λί που αποφάσισε να εκδικηθεί για τον αδελφό του Τομ ο οποίος κατηγορήθηκε άδικα για βιασμό. Η εκδίκηση πέρασε μέσα από τα σώματα των κοριτσιών για να φτάσει ως τον θάνατό τους. Καθώς ήταν μέσα στις προθέσεις του να γράψει ένα θρίλερ ο Βιάν έδωσε έμφαση στο σασπένς το οποίο συνδύασε με σκοτεινό χιούμορ, εξάλλου για εκείνον το όλο εγχείρημα ήταν ένα παιχνίδι, και με σκληρές περιγραφές. Το παράξενο είναι πως σε ένα κόσμο υπερβολικά εκτεθειμένο σε εικόνες βίας το βιβλίο έμενε αξέχαστο στους αναγνώστες του. Η κοφτή και απέριττη πρόζα του συγγραφέα, η χρήση του πρώτου προσώπου που το κάνει να μοιάζει με εξομολόγηση εντυπωσιάσει καθώς συνδυάζεται με τον πληθυντικό αριθμό στους διάλογους, ακόμη και όταν τα πρόσωπα βρίσκονται μέσα σε ερωτικά συμπλέγματα.
Η κοινωνία που αναδύεται μέσα από το βιβλίο του Βιάν είναι εντελώς αρρωστημένη, ψυχωτική και ρατσιστική κερδίζοντας έτσι την συγκατάθεση του αναγνώστη στις πράξεις εκδίκησης του Λι για τη μεγάλη αδικία που αναγκάστηκε αν υποστεί ο αδελφός του. Το φινάλε αποδίδεται με τέτοια δύναμη που κλειδώνει για καιρό στο μυαλό του αναγνώστη μια σπαρακτική εικόνα.
Ο Μπορίς Βιάν κάθε άλλο παρά άγνωστος είναι στο ελληνικό κοινό. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον για αυτόν είχε ατονήσει. Η νέα μετάφραση του διασημότερου ίσως έργου του έρχεται για τον «δοκιμάσει» σε ένα διαφορετικό εκδοτικό τοπίο.

[antony07]

Μία από τις ενυπωσιακότερες κυκλοφορίες του 2011 είναι το "Ζυστίν ή οι δυστυχίες της αρετής" του Sade (Justine ou Les Malheurs de la vertu).
Ένα αριστουργηματικό βιβλίο, που ήταν outprint στην Ελλάδα για πολλά χρόνια.

Απώτερος στόχος αυτού του μυθιστορήματος (όχι και τόσο μυθιστόρημα όσο θα πίστευε κανείς) είναι κάτι αναμφίβολα καινοφανές. Η κυριαρχία της αρετής επί της φαυλότητας, η ανταμοιβή του αγαθού, η καταδίκη του κακού - ιδού η συνήθης εξέλιξη όλων των έργων αυτού του είδους, η οποία δεν μας είναι διόλου άγνωστη!
Το να παρουσιάζεις όμως τη φαυλότητα να θριαμβεύει παντού και την αρετή να θυσιάζεται στο βωμό των ίδιων των αρχών της, το να δείχνεις μια δύστυχη να παραδέρνει από βάσανο σε βάσανο, να γίνεται άθυρμα της ανοσιουργίας, χλεύασμα των ακόλαστων, στόχος των πιο βάρβαρων και τερατωδών ορέξεων, παραζαλισμένη από τα πιο τολμηρά και ευλογοφανή σοφίσματα, λεία της πιο πανούργας σαγήνης, των πιο ακαταμάχητων εκμαυλισμών, μην έχοντας κάτι άλλο να αντιτάξει στις τόσες δυστυχίες και συμφορές, μη διαθέτοντας άλλη δύναμη για να αποκρούσει την τόση διαφθορά, παρά μόνο μια ευαίσθητη ψυχή, ενδιάθετο πνεύμα και πολύ κουράγιο, κοντολογίς, το να αποτολμάς τις πιο παρακινδυνευμένες περιγραφές, να εκθέτεις τις πιο ασυνήθιστες καταστάσεις, να διατυπώνεις τα πιο φοβερά αξιώματα, να προσθέτεις τις πιο έντονες πινελιές, με μοναδικό σκοπό να αντλήσεις απ’ όλα αυτά ένα από τα σπουδαιότερα μαθήματα ηθικής που έχει δεχτεί ποτέ άνθρωπος - σημαίνει, και όλοι θα συμφωνήσουν σ’ αυτό, ότι φτάνεις στο στόχο σου ακολουθώντας ένα μονοπάτι που ελάχιστοι μέχρι σήμερα έχουν περπατήσει.
Το κλασικό αριστούργημα της ερωτικής λογοτεχνίας που ρίχνει φως στις αβύσσους της ανθρώπινης φύσης και ηθικής μέσα από την εμπειρία του ερωτισμού.
Κάποιοι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες δεν έπαψαν ποτέ να κατατρύχουν τους δημιουργούς τους. Εγκυστωμένοι στο φαντασιακό των τελευταίων, απαιτούσαν την αδιάλειπτη επαναπραγμάτευσή τους: ένα και μόνον έργο δεν αρκούσε για να εξαντλήσει το ανεξάντλητο λογοτεχνικό απόθεμα της φύσης τους.
Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί κατ’ εξοχήν και στην περίπτωση της Ιουστίνης του Σαντ. Η έμμονη εικόνα της βασανισμένης αρετής που υποκύπτει θυσιαζόμενη στο βωμό των αρχών της, θύμα της πιο απάνθρωπης φαυλότητας και διαφθοράς, «άθυρμα της ανοσιουργίας, χλεύασμα των ακόλαστων, στόχος των πιο βάρβαρων και τερατωδών ορέξεων, [...] των πιο ακαταμάχητων εκμαυλισμών» - αυτή ακριβώς η επίμονη και ανεξάντλητη εικόνα, την οποία ενσαρκώνει μια τρυφερή ενάρετη ύπαρξη ονόματι Ιουστίνη, που συντρίβεται υπό το βάρος τωνπιο ταπεινωτικών δοκιμασιών που έχει υποστεί ποτέ ανθρώπινο ον, εμψύχωσε το διανοητικό σύμπαν του Σαντ καθ όλη σχεδόν τη διάρκεια της ώριμης ζωής του, ωθώντας τον στη δημιουργία τριών έργων-παραλλαγών πάνω στο ίδιο θέμα (εκ των οποίων το τελευταίο αριθμεί περί τις 4.000 σελίδες), πολυάριθμων τετραδίων-σχεδιασμάτων και πλείστων άλλων εκδοχών, των οποίων τα ίχνη χάθηκαν στο χρόνο. Ωστόσο, αυτή η τερατώδης παραγωγή, αυτή η διαρκής και επιτακτική απαίτηση για «έργο» υποδεικνύει και κάτι άλλο βαθύτερο, το οποίο ο Μισέλ Φουκώ έχει προσδιορίσει ως τον ιδιάζοντα πυρήνα του σαδικού λογοτεχνικού σύμπαντος: την αδιάρρηκτη σχέση της αναπαράστασης με το μη αναπαραστήσιμο. Τη σχέση δηλαδή μεταξύ ενός λόγου που αναλαμβάνει να αναπαραστήσει, να «ονομάσει» ανελλιπώς όλες τις δυνατότητες της επιθυμίας και της ίδιας της επιθυμίας, η οποία, μέσω της επαναλαμβανόμενης αδηφάγου σκοτεινής βίας της, ξεπερνά και καταργεί τα όρια της παράστασης τη στιγμή ακριβώς που τη θεμελιώνει. Εξ ου και ο ατελεύτητος χαρακτήρας του «έργου»: διότι όλη αυτή η εξαντλητική χαρακτηρολογία και σκηνοθεσία της επιθυμίας, όλη αυτή η εκροή λεπτολόγων λεκτικών παραστάσεων (αγριοτήτων, βιαιοτήτων, οργίων, βασανιστηρίων, εγκλημάτων) δεν συνιστά θρίαμβο πάνω στον μη περιγράψιμο, άνομο νόμο της επιθυμίας. Απεναντίας, τη στιγμή που τον σχηματοποιεί, τον ανατροφοδοτεί και τον αναζωπυρώνει, κατά τρόπο ώστε τελικά το «έργο» να είναι αυτός ο ατέρμονας βρόχος ανάδρασης που διαστρέφει και διαλύει τόσο το λόγο όσο και την επιθυμία σε ένα απείρως πολύπλοκο οργανικό μόρφωμα δίχως αρχή και τέλος.

Δημήτρης Γκινοσάτης

[meleneemil]

Fight Club - by Chuck Palahniuk

Αν σας άρεσε η ταινία, λογικά θα σας αρέσει και το βιβλίο.

(όποιος το θέλει σε pdf...εμένα)